យង់ សុខនៅ គឺជាសិស្សនិងកូនស្រីដ៏ល្អម្នាក់។ ចាប់តាំងពីអាយុ១៤ឆ្នាំ នាងបានជួយសម្រាលបន្ទុករបស់ម្តាយ ដោយបានខិតខំជួយរកចំណូលមកផ្គត់ផ្គង់ក្រុមគ្រួសារ។ លុះដល់ពេញវ័យ យង់ សុខនៅ បានធ្វើជាកម្មការនីរោងចក្រកាត់ដេរនិងក្លាយជាសកម្មជនសិទ្ធិការងារដ៏សកម្មមួយរូបផងដែរ។
នៅថ្ងៃទី៣០ខែមីនាឆ្នាំ១៩៩៧ យង់ សុខនៅ ដែលពេលនោះមានវ័យ២០ឆ្នាំនិងប្អូនស្រីជីដូនមួយរបស់នាង បានចូលរួមបាតុកម្មនៅខាងមុខអតីតរដ្ឋសភាជាតិ ដែលដឹកនាំដោយ លោក សម រង្ស៊ី ដើម្បីទាមទាឱ្យតុលាការកម្ពុជា មានភាពយុត្តិធម៌។ ប៉ុន្តែ ជាអកុសល ចាប់ពីថ្ងៃនោះមក នាង លែងមានឱកាសត្រឡប់មកផ្ទះវិញជារៀងរហូត ដោយសារតែគ្រាប់បែកដែលត្រូវគេគប់ចូលក្នុងហ្វូងបាតុករនៅពេលនោះ។
អ្នកស្រី ពៅ ហេង ម្តាយជរារបស់ យង់ សុខនៅ បានរំឭកហេតុការណ៍ថ្ងៃទី៣០មីនាឡើងវិញយ៉ាងដូច្នេះ៖
«ពេលដែលខ្ញុំទៅធ្វើការទៅៗ ម៉ោងប្រហែល៩ វាទៅពីរនាក់។ មកប្រឡាក់ឈាមមក៖ យាយហ្អើយយាយបាត់ សុខនៅ ហើយ! គេបោកគ្រាប់បែក! ខ្ញុំរត់ទម្រាំតែរួច បាត់សុខនៅហើយ សុខនៅ ប្រហែលជាស្លាប់ហើយ! ត្បិតអីវានៅជិតខ្ញុំ ហើយគេដួលឡើងរេលទាំងអស់»។
អ្នកស្រី ពៅ ហេង វ័យ៧០ឆ្នាំ ដែលមានកូនស្រីឈ្មោះយង់ សុខនៅ និងក្មួយស្រីឈ្មោះ យង់ ស្រីមកពី ខេត្តកណ្តាល បានស្លាប់បាត់បង់ជីវិត ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍វាយប្រហារដោយការគប់គ្រាប់បែកឆ្នាំ១៩៩៧។ រូបនេះ ថតនៅថ្ងៃទី២៨ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៧។ (ហ៊ាន សុជាតា/VOA)
អង្គុយក្នុងផ្ទះឈើមួយក្នុងស្រុកអង្គស្នួលខេត្តកណ្តាល ស្ត្រីវ័យ៧០ឆ្នាំរូបនេះ បានរៀបរាប់ប្រាប់VOAថាអ្នកស្រី បានបាត់បង់កូនស្រីបង្កើតមួយរូបនិងក្មួយស្រីក្នុងព្រឹតិ្តការណ៍ដ៏រន្ធត់នោះ។ សាកសពអ្នកទាំងពីរ ត្រូវបានរកឃើញ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមកក្នុងវត្តមួយក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។
Your browser doesn’t support HTML5
គ្រួសារនិងជនរងគ្រោះ រំឭកក្ដីឈឺចាប់ក្នុងខួប២០ឆ្នាំនៃការគប់គ្រាប់បែកឆ្នាំ១៩៩៧
យង់ សុខនៅ គឺជាជនរងគ្រោះម្នាក់ក្នុងចំណោម១៦នាក់ រួមទាំងកុមារផងដែរ ដែលបានស្លាប់ដោយសារការគប់គ្រាប់បែកជាច្រើនគ្រាប់ចូលក្នុងហ្វូងបាតុករ ដែលកំពុងតវ៉ានៅខាងមុខអតីតរដ្ឋសភាជាតិ ក្បែរព្រះបរមរាជ្យវាំង កាលពី២០ឆ្នាំមុននោះ។ យ៉ាងហោចណាស់ មានអ្នកតវ៉ាជាង១០០នាក់ផ្សេងទៀត ក៏បានរងរបួសក្នុងហេតុការណ៍ដដែលនោះ។
ក្រុមគ្រួសារនិងជនរងគ្រោះក្នុងហេតុការណ៍គប់គ្រាប់បែកឆ្នាំ១៩៩៧ នៅតែមានក្តីឈឺចាប់និងចិញ្ចឹមចិត្តទង្ទឹងរកយុត្តិធម៌ បើទោះជាហេតុការណ៍នោះកន្លងផុតទៅ២០ឆ្នាំក៏ដោយ។
អ្នកស្រី ពៅ ហេង ថ្លែងថា៖
«និយាយពីកូន! ខ្ញុំនឹកដល់កូនខ្ញុំ ខ្ញុំទឹកភ្នែកហើយ! បើកុំឲ្យរំលឹកខ្ញុំអត់នឹកហ្អេ។ ខ្ញុំនឹកកូនខ្ញុំ គិតដល់ជីវភាពកម្សត់របស់ខ្ញុំ! ទប់អត់បានហ្អេ។ ជីវភាពខ្ញុំក្រីក្រ។ ចេញមកកូនខ្ញុំចេញមកលក់នុំយកលុយទៅរៀន បើរំលឹកនឹកដល់កូនខ្ញុំ ខ្ញុំទប់អត់បានហ្អេក្មួយហ្អើយ។ កូនខ្ញុំកម្សត់ បងគេ! លក់នុំយកលុយទៅរៀន! ដើម្បីទៅរៀន! ស្វះស្វែងទៅធ្វើការនៅភ្នំពេញ ក៏កូនខ្ញុំទៅដែរ»។
អ្នកស្រី ពៅ ហេងដែលសព្វថ្ងៃ រស់នៅដោយការធាក់កង់លក់ថ្នាំខ្មែរបូរាណ បានប្រាប់VOA បន្ថែមថាការស្លាប់របស់ យង់ សុខនៅដែលជាកូនស្រីដែលរៀនបានចេះដឹងជាងគេក្នុងចំណោមកូនទាំងបីនាក់របស់អ្នកស្រី គឺធ្វើឲ្យជីវិតគ្រួសារអ្នកស្រី ធ្លាក់ក្នុងភាពលំបាកតោកយ៉ាក។
ភាពឈឺចាប់ មិនត្រឹមតែកើតឡើង ចំពោះគ្រួសារជនរងគ្រោះដែលបាត់បង់ជីវិតនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែវាក៏បានកើតមានឡើងចំពោះអ្នកដែលនៅរស់រានជីវិត ពីអំពើហិង្សានោះផងដែរ។
អ្នកស្រី រស់ កាន ជាមន្ត្រីនៃអង្គការលើកកម្ពស់សិទ្ធិការងារមួយ និងជាជនរងគ្រោះមួយរូបក្នុងព្រឹត្តិការណ៍វាយប្រហារដោយការគប់គ្រាប់បែកឆ្នាំ១៩៩៧ ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។ រូបថតនេះ ថតនៅថ្ងៃទី០៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៧។ (
អ្នកស្រី រស់ កាន វ័យ៤៤ឆ្នាំ បានរស់នៅជាមួយអំបែងគ្រាប់បែកដែលនៅខាំជាប់នឹងឆ្អឹងខ្នងរបស់គាត់រយៈពេល២០ឆ្នាំមកហើយ ក្រោយពីហេតុការណ៍នោះ។
អ្នកស្រី រងរបួសនៅគ្រាប់ទីពីរ ពេលដែលកម្លាំងគ្រាប់បែក បោកគាត់ផ្ទប់ទៅនឹងដីជាមួយនិងអ្នកចូលរួមផ្សេងទៀត។ ក្រោយពីរងរបួស អ្នកស្រី ចំណាយពេល ជាង៦ខែសម្រាប់សំរាកព្យាបាលនិងជាច្រើនខែទៀតសម្រាប់ការហាត់ដើរឲ្យមានលំនឹងឡើងវិញ។
«ខ្ញុំគ្រាន់តែលឺសំឡេងផ្គរលាន់ខ្ញុំខ្លាចបាត់ហើយ ខ្ញុំស្លុតបាត់ហើយ មិនចាំបាច់ប្រើកាំភ្លើងទេ។ រឿងមួយគឺស្មារតីរបស់ខ្ញុំ គឺត្រូវបានបាត់បង់។ ខ្ញុំនៅតែស្លុត ខ្ញុំនៅតែភ័យខ្លាច! នេះគឺជាជម្ងឺរបស់ខ្ញុំមួយ។ ហើយរាង្គកាយរបស់ខ្ញុំ នៅតែប្រើថ្នាំរហូតមកដល់ថ្ងៃនេះ គឺខ្ញុំនៅតែយកថ្នាំតាមខ្លួនរហូត»។
វេជ្ជបណ្ឌិតប្រាប់អ្នកស្រីថា អ្នកស្រីអាចប្រឈមនឹងពិការភាព ប្រសិនបើធ្វើការវះកាត់យកអំបែងគ្រាប់ចេញពីឆ្អឹងខ្នងរបស់អ្នកស្រីនោះ។ ជាលទ្ធផល ភ្នែកឆ្វេងរបស់អ្នកស្រី រស់ កាន ត្រូវពិការ ហើយត្រូវប្រឈមនឹងជម្ងឺផ្សេងៗទៀតដែលអាចជ្រៀតជ្រែកចូលរាង្គកាយដោយងាយស្រួល។
«គេថា Eclat [អំបែងគ្រាប់]ហ្នឹងគឺវាអាចអណ្តែតបាននៅក្នុងខ្លួនយើង ប៉ុន្តែសំរាប់ខ្ញុំតាំងពីឆ្នាំ៩៧រហូតមកដល់ឆ្នាំ២០១៧ គឺមិនបានអណ្តែតនោះទេ ព្រោះពេទ្យគាត់ថាវាជាប់នៅចំណុចខ្នងខ្ញុំតែម្តង។ អញ្ចឹងស្បែកមុខយើងវាប៉ះពាល់ ទាំងស្បែកយើង និងគ្រឿងក្នុងយើងវាប៉ះពាល់ ព្រោះចំហាយក្តៅ ចំហាយEclatហ្នឹងវាចូលក្នុងខ្លួនយើងសព្វ។ វាក្តៅ! ហើយស្បែករបស់យើងវាក្រៀម ហើយភ្នែករបស់យើងក៏មានប៉ះពាល់ដែរ»។
អ្នកស្រី រស់ កាន បានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ២០០០ ក៏ប៉ុន្តែជីវិតគូស្វាមីមិនអាចរស់នៅបានសុខដោយសារតែការយាយីនៃអំបែងគ្រាប់ ដែលតែងតែបង្កភាពឈឺចាប់ជាញឹកញយ។ ប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមក អ្នកស្រី ក៏សម្រេចចិត្តលែងលះជាមួយស្វាមី ដោយបន្សល់ទុកកូនស្រីមួយរូប។
ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ អ្នកស្រី រស់ កាន មិនមានការសោកស្តាយចំពោះការចូលរួមក្នុងបាតុកម្មអហិង្សានាឆ្នាំ១៩៩៧នោះទេ។ សកម្មជនសិទ្ធិការងាររូបនេះ អះអាងថាអ្នកស្រីនៅតែបន្តការងារជួយលើកកម្ពស់សិទ្ធិការងារនៅកម្ពុជាដដែល។
អ្នកស្រីបន្ថែមថា៖
«សកម្មភាពពីធម្មជាតិរបស់បងគឺបងស្រលាញ់វិស័យសង្គម និងយុត្តិធម៌ ហើយពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ គឺយើងឃើញថា វិស័យកម្មករ វិស័យការងារនៅតែប្រឈមដដែល។ អញ្ចឹងដោយសារកាលពីជំនាន់ហ្នឹងបងបានរៀនពីច្បាប់ការងារខ្លះៗ ហើយបងយល់អំពីបទពិសោធន៍ចរន្តការងារខ្លះៗ បងសម្រេចចិត្តមកធ្វើការងារបែបនេះ ដើម្បីជួយសង្គមតទៅទៀត»។
យ៉ាងណាក៏ដោយ យុត្តិធម៌សម្រាប់ជនរងគ្រោះនៃការគ្រប់គ្រាប់បែកក្នុងឆ្នាំ១៩៩៧ នៅតែស្រពិចស្រពិលនៅឡើយ។
ការិយល័យស៊ើបអង្កេតសហព័ន្ធរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកឬFBI បានធ្លាប់ធ្វើការស៊ើបអង្កេតលើរឿងក្តីបោកគ្រាប់បែកនេះដែរ ក្រោយពីជនជាតិអាមេរិកកាំងមួយរូបគឺលោក រ៉ន អែបនី (Ron Abney) អតីតប្រធានវិទ្យាស្ថានសាធារណរដ្ឋអន្តរជាតិ ឬIRI បានរងរបួសក្នុងការវាយប្រហានាឆ្នាំនោះ។ ប៉ុន្តែលោក Ron Abney បានលាចាកលោកនៅឆ្នាំ២០១២ នៅឯសហរដ្ឋអាមេរិក។
ស្តូបគោរពវិញ្ញាណក្ខន្ធដល់ជនរងគ្រោះក្នុងព្រឹត្តិការណ៍វាយប្រហារដោយការគប់គ្រាប់បែកឆ្នាំ១៩៩៧។ រូបថតនេះ ថតនៅថ្ងៃទី២៨ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៧។ (ហ៊ាន សុជាតា/ VOA)
អ្នកនាំពាក្យនៃក្រសួងមហាផ្ទៃគឺលោកនាយឧត្តមសេនីយ៍ ខៀវ សុភ័ក បានប្រាប់ VOA តាមទូរស័ព្ទថាកម្ពុជានៅតែបន្តការស៊ើបអង្កេតរឿងក្តីនេះតទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែមិនមានតំរ៉ុយអ្វីថ្មីនោះទេ ក្រោយពីជនសង្ស័យមួយរូបដែលមានឈ្មោះថា«ប្រេស៊ិល»បានស្លាប់តែប៉ុន្មានខែ ក្រោយពីហេតុការណ៍គាប់គ្រាប់បែកនោះ។
«អើ! បើមានអីទៀតយើងរកទៀត។ បើឥឡូវ អាអ្នកគប់ក៏ងាប់បាត់ទៅទៀតនោះ ចង់និយាយអញ្ចឹងយើងទៅរកឯណាទៀត។ អាអ្នកគប់វាងាប់បាត់ទៅទៀត យើងរកអត់ឃើញហើយ។ បើអាអ្នកគប់វានៅរស់ ចាប់វាមកសួរវាទៅ យើងដឹងថាអ្នកណាប្រើវាហើយ។ តែបើឥឡូវ អាអ្នកគប់ វាងាប់បាត់ហើយ អាប្រេស៊ីលងាប់បាត់ទៅហើយ»។
អ្នកស្រី រស់ កាន និងអ្នកស្រី ពៅហេង នៅតែចិញ្ចឹមចិត្ត ទទូចឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតមួយឲ្យបានជាក់លាក់ពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និងអន្តរជាតិ ដើម្បីរកចម្លើយនិងយុត្តិធម៌ដល់ជនរងគ្រោះ។
អ្នកស្រី រស់ កាន ជនរងគ្រោះក្នុងហេតុការណ៍គប់គ្រាប់បែកឆ្នាំ១៩៩៧ ថ្លែងថា៖
«ទីមួយខ្ញុំសុំឲ្យរដ្ឋាភិបាលហ្នឹង គឺឲ្យគាត់គិតឡើងវិញទាក់ទងរឿងគ្រោះថ្នាក់ឆ្នាំ៩៧ហ្នឹង ហើយក៏សុំឲ្យអន្តរជាតិមួយចំនួន សុំឲ្យគាត់ជួយស្រាវជ្រាវរឿងហ្នឹងឡើងវិញ។ ខ្ញុំផ្ទាល់ ខ្ញុំនៅតែអត់សប្បាយចិត្ត ខ្ញុំនៅតែឈឺ ខ្ញុំនៅតែឈឺចាប់ចំពោះប្រព័ន្ធដោះស្រាយរឿងបែបនេះ»។
អ្នកស្រី ពៅ ហេង ក៏បានលើកឡើងយ៉ាងដូច្នេះដែរថា៖
«ខ្ញុំអាយុច្រើនហើយ រាល់ថ្ងៃខ្ញុំរង់ចាំមើល ខ្ញុំរកចាំមើល រកនែ៎អាជនដៃដល់បោកគ្រាប់បែកកូនខ្ញុំហ្នឹងខ្ញុំរង់ចាំមើល។ រាល់ថ្ងៃជានិច្ចជាកាល ខ្ញុំរង់ចាំមើល ដើម្បីឲ្យអង្គការអន្តរជាតិចូលរួមនិងតុលាការស្រុកខ្មែរយើងហ្នឹង។ ខ្ញុំមិនជឿជាក់ថាតុលាការស្រុកខ្មែរយើងហ្នឹង រកបានហ្អេ! បើគេរកបាន គេរកឲ្យយើងបាត់ហើយ។ គេមិនរកឲ្យទេ! ឥឡូវខ្ញុំសូមប្តឹងទៅអន្តរជាតិ»។
អ្នកស្រី ណាលី ពីឡុក នាយិកាអង្គការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូផ្តល់បទសម្ភាសន៍អំពីយុត្តិធម៌ និងជនរងគ្រោះ ក្នុងព្រឹត្តិការណ៍វាយប្រហារដោយការគប់គ្រាប់បែកឆ្នាំ១៩៩៧ ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។ រូបថតនេះ ថតនៅថ្ងៃទី ០៧ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៧។ (ហ៊ាន សុជាតា/VOA)
អ្នកស្រី ណាលី ភីល័រ (Naly Pilorge) នាយិការនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្ស Licadho មានប្រសាសន៍ថាអ្នកស្រី មិនមានការភ្ញាក់ភ្អើលនោះទេចំពោះការយឺតយ៉ាវក្នុងការស៊ើបអង្កេតនិងផ្តល់ចម្លើយដល់ជនរងគ្រោះក្នុងហេតុការណ៍ដ៍រន្ធត់នោះ។
«អ្វីដែលកើតឡើងក្នុងអំឡុងពេលបាតុកម្មអហិង្សានោះគឺជាឧទាហរណ៍ មួយក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងជាទម្រង់មួយនៃវប្បធម៌មានគ្មានទោសពៃរ៍នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលបានចាប់ផ្តើមតាំងពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០មកម្លេះ។ វាគ្មានចម្លើយដែលគួរឲ្យជឿជាក់បាន។ គ្មានការស៊ើបអង្កេតណាមួយដ៏គួរឲ្យទុកចិត្ត ហើយក៏គ្មានចម្លើយណាមួយសម្រាប់ផ្តល់ជូនទៅដល់គ្រួសារនៃជនរងគ្រោះ ក៏ដូចជាសាធារណៈជនផងដែរ»។
អ្នកស្រីបន្តថាករណីបោកគ្រាប់បែកក្នុងឆ្នាំ១៩៩៧នេះ មិនមែនជាករណីទីមួយនោះទេដែលជនរងគ្រោះមិនទាន់ទទួលបានយុត្តិធម៌នោះ។ ក្នុងរយៈពេលជាង៣០ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ មានជនរងគ្រោះជាច្រើនកំពុងរង់ចំាចម្លើយនិងយុត្តិធម៌សម្រាប់ហេតុការណ៍ហិង្សាដែលកើតមានឡើងលើពួកគេនិងសមាជិកគ្រួសាររបស់ពួកគេ៕