ក្រុមអ្នកជំនាញបានប្រាប់ VOA កាលពីចុងខែមេសាថា អត្ថាធិប្បាយដោយមន្រ្តីហ្វីលីពីនបានបង្ហាញថា ខណៈពេលមានការកើនឡើងនូវការគំរាមកំហែងពីចិន ឥឡូវនេះ រដ្ឋាភិបាលក្រុងម៉ានីលសង្ឃឹមថា កិច្ចព្រមព្រៀងទស្សនកិច្ចយោធាជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ឬ Visiting Forces Agreement ដែលហ្វីលីពីនធ្លាប់គ្រោងទម្លាក់ចោល នឹងបន្តមានសុពលភាព។
កាលពីឆ្នាំមុន រដ្ឋមន្រ្តីការបរទេសហ្វីលីពីនលោក Teodoro Locsin Jr. បានប្រកាសថា ហ្វីលីពីនបានផ្អាកការប្រកាសពីការលុបចោលកិច្ចព្រមព្រៀងខាងលើនេះ។ កិច្ចព្រមព្រៀងទស្សនកិច្ចយោធា ដែលបានចូលជាធរមានកាលពីឆ្នាំ ១៩៩៩ ផ្តោតទៅលើការលក់សព្វាវុធ ការដោះដូរព័ត៌មានសម្ងាត់ និងកិច្ចពិភាក្សាអំពីកិច្ចសហប្រតិបត្តិការយោធា។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ អនុញ្ញាតឲ្យកងកម្លាំងសហរដ្ឋអាមេរិកចូលក្នុងទឹកដីហ្វីលីពីន ដើម្បីធ្វើសមយុទ្ធក្នុងបរិបទសន្តិសុខតំបន់ និងការងារមនុស្សធម៌។
បណ្តាញព័ត៌មានក្នុងស្រុកហ្វីលីពីនបានរាយការណ៍ថា លោក Locsin បានលើកឡើងនៅក្នុងសារមួយតាមបណ្តាញសង្គម Twitter ថា កិច្ចព្រមព្រៀងទស្សនកិច្ចយោធាជិតនឹងបញ្ចប់ហើយ។ កិច្ចពិភាក្សានានាបានចាប់ផ្តើមកាលពីខែកុម្ភៈ និងស្របពេលជាមួយនឹងការបញ្ជូននាវានេសាទចំនួន ២២០ របស់ចិនទៅកាន់តំបន់ថ្មប៉ប្រះទឹកមួយដែលជាប់ក្នុងជម្លោះរវាងរដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង និងរដ្ឋាភិបាលក្រុងម៉ានីល។ របាយការណ៍ព័ត៌មានបានដកស្រង់សម្តីលោក Locsin ថា កិច្ចពិភាក្សាអាចនឹងត្រូវបញ្ចប់នៅក្នុងរយៈពេលដ៏ខ្លីខាងមុខ។
ក្រសួងការបរទសអាមេរិកបានសសេរនៅលើគេហទំព័រផ្លូវការរបស់ខ្លួនថា កាលពីថ្ងៃទី១០ ខែមេសា រដ្ឋមន្រ្តីការពារប្រទេសអាមេរិកលោក Lloyd Austin បានពិភាក្សាជាមួយរដ្ឋមន្រ្តីការពារជាតិហ្វីលីពីនលោក Delfin Lorenzana ហើយលោកទាំងពីរ «ទទួលស្គាល់គុណតម្លៃ» នៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ។
ប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីនលោក Rodrigo Duterte ដែលតែងជាអ្នកមានមន្ទិលទៅលើសហរដ្ឋអាមេរិក បានប្រកាសពីការលុបចោលកិច្ចព្រមព្រៀងទស្សនកិច្ចយោធាកាលពីខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២០។ លោក បានលើប៉ុស្តិ៍ទូរទស្សន៍ជាតិកាលពីប៉ុន្មានខែមុនថា លោកចង់ដឹងពីមតិរបស់សាធារណជនលើបញ្ហានេះ។ សមាជិកសភាមួយចំនួនធ្លាប់បានជំទាស់នឹងការលុបចោលកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ដែលធ្លាប់ត្រូវបានព្យួរចំនួនពីរលើករួចមកហើយ។
កិច្ចប្រឹងប្រែងដើម្បីរក្សាកិច្ចព្រមព្រៀង
ក្រុមមន្រ្តីហ្វីលីពីនមិនទាន់និយាយថា កិច្ចចរចានឹងជួយបន្តរក្សានូវកិច្ចព្រមព្រៀងនោះទេ។ ប៉ុន្តែក្រុមអ្នកជំនាញនិយាយថា ពួកគេជឿថា ការលើកឡើងនានាពីរដ្ឋាភិបាលក្រុងម៉ានីលបង្ហាញថា ក្រុមមន្រ្តីហ្វីលីពីនសង្ឃឹមថា កិច្ចព្រមព្រៀងនេះនឹងនៅបន្តមានសុពលភាព។
លោក Herman Kraft សាស្រ្តាចារ្យផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយនៅសាកលវិទ្យាល័យជាតិហ្វីលីពីន Diliman បាននិយាយថា៖ «មានការព្រមព្រៀងកំពុងលេចឡើងនៅតាមអង្គភាពសំខាន់ៗ ហើយខ្ញុំគិតថា នេះជាអ្វីដែលយើងអាចឃើញនៅក្នុងបរិបទមតិសាធារណជនផងដែរ» ដោយលោកបានសំដៅទៅសេចក្តីអធិប្បាយពីសំណាក់មន្រ្តីការពារជាតិនិងការបរទេសហ្វីលីពីន។
បញ្ញវន្តមួយរូបជិតដិតនឹងមន្រ្តីការពារជាតិហ្វីលីពីនបាននិយាយថា ឥឡូវនេះ រដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីនចង់ឲ្យកិច្ចព្រមព្រៀងបញ្ជាក់ឲ្យច្បាស់ថា សហរដ្ឋអាមេរិកនឹងចូលធ្វើអន្តរាគមន៍ដើម្បីជួយការពារតំបន់ដែនកោះ ជាទីដែលនាវាចិនទំនងនឹងបង្ហាញវត្តមាន។
សហរដ្ឋអាមេរិកធ្លាប់គ្រប់គ្រងហ្វីលីពីនអស់រយៈពេលជាង៥ទសវត្សរ៍ មុនពេលផ្តល់ឯករាជ្យឲ្យប្រទេសនេះ ក្រោយសង្រ្គាមលោកលើកទីពីរ។ សម្រាប់រដ្ឋាភិបាលក្រុងវ៉ាស៊ីនតោននាពេលបច្ចុប្បន្ន ហ្វីលីពីនតំណាងឲ្យសម្ព័ន្ធមិត្តមួយនៅតំបន់ភាគខាងលិចមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក ដើម្បីតាមដានការពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ចិននៅដែនទឹកនេះ។ អតីតរដ្ឋមន្រ្តីការពារជាតិអាមេរិកលោក Mark Esper បានហៅការលុបចោលកិច្ចព្រមព្រៀងទស្សនកិច្ចយោធាថាជា «ការងាកទៅកាន់ទិសដៅខុសឆ្គងសម្រាប់ទំនាក់ទំនងដ៏យូរអង្វែងដែលសហរដ្ឋអាមេរិកមានជាមួយហ្វលីពីន» ដោយផ្នែកគឺដោយសារទីតាំងភូមិសាស្រ្តរបស់ប្រទេសកោះមួយនេះ។
លោក Eduardo Araral សាស្រ្តាចារ្យជំនួយនៅមហាវិទ្យាល័យគោលនយោបាយសាធារណៈនៅសាកលវិទ្យាល័យជាតិសិង្ហបុរីបាននិយាយថា៖ «ជាជាងរក្សាភាពមិនច្បាស់លាស់ ដែលនេះជាទង្វើធ្លាប់មានពីមុនមក [មន្រ្តីហ្វីលីពីន] ចង់បានភាពច្បាស់លាស់ផ្នែកយុទ្ធសាស្រ្តវិញហើយ»។
ជម្លោះដែនទឹករវាងចិននិងហ្វីលីពីន
ចិននិងហ្វីលីពីនកំពុងជាប់ក្នុងជម្លោះទាមទារផ្នែកមួយចំនួននៃតំបន់សមុទ្រចិនខាងត្បូង។
ជម្លោះនេះបានថមថយកាលពីឆ្នាំ ២០១៦ បន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលក្រុងម៉ានីលបានឈ្នះក្តីនៅតុលាការអន្តរជាតិតទល់នឹងរដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង ហើយលោក Duterte បានស្វះស្វែងពង្រឹងមិត្តភាពថ្មីជាមួយចិន។ យ៉ាងណាក្តី មន្រ្តីហ្វីលីពីនចាប់ផ្តើមមានការព្រួយបារម្ភ បន្ទាប់ពីនាវាចិនប្រមាណ ១០០គ្រឿងបានបង្ហាញវត្តមាននៅឆ្នាំ ២០១៩ ជិតតំបន់កូនកោះកាន់កាប់ដោយហ្វីលីពីន និងសារជាថ្មីម្តងទៀត ជាមួយនឹងការចូលសំចតរបស់នាវាចិនចំនួន ២២០គ្រឿងនៅតំបន់ថ្មប៉ប្រះទឹក Whitsun កាលពីខែមីនា។
លោក Aaron Rabena អ្នកស្រាវជ្រាវនៅមូលនិធិមាគ៌ាអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកឆ្ពោះទៅកាន់វឌ្ឍនភាព ក្នុងក្រុងម៉ានីល បាននិយាយថា «ភាពតានតឹងជាមួយចិន» ដែលកំពុងបន្តកើតមាន បានជំរុញចិត្តរដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីនឲ្យបន្តរក្សាកិច្ចព្រមព្រៀងទស្សនកិច្ចយោធា។
ចិនដែលមានយោធាប្រដាប់អាវុធខ្លាំងជាងគេបង្អស់នៅអាស៊ីបានលើកឡើងនូវឯកសារប្រវត្តិសាស្រ្តដើម្បីគាំទ្រការទាមទាររបស់ខ្លួនប្រមាណ៩០ភាគរយនៃតំបន់ដែនទឹកមានជម្លោះ។ រដ្ឋាភិបាលប្រទេសចំនួនបួនផ្សេងទៀតបានទាមទារទាំងស្រុង ឬដោយផ្នែកលើតំបន់ដែនទឹកនេះផងដែរ។ ចិនបានធ្វើឲ្យបណ្តាប្រទេសមួយចំនួនភ្ញាក់ផ្អើលនៅក្នុងរយៈពេលមួយទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះតាមរយៈការចាក់បំពេញកូនកោះតូចៗ ដើម្បីបង្កើតជារចនាសម្ព័ន្ធយោធាផ្សេងៗ។
បណ្តាប្រទេសទាមទារតូចៗស្វាគមន៍តួនាទីរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងជម្លោះនេះ ហើយសហរដ្ឋអាមេរិកដែលជាគូប្រជែងមហាអំណាចនឹងចិន បានបង្កើនការបញ្ជូននាវាចម្បាំងឆ្លងកាន់តំបន់សមុទ្រមានជម្លោះនេះកាន់តែច្រើនជាងមុននៅឆ្នាំ ២០១៩ បើធៀបនឹងឆ្នាំ២០១៨។
សេចក្តីសម្រេចដ៏សំខាន់
លោកសាស្រ្តាចារ្យ Herman Kraft បាននិយាយថា សេចក្តីសម្រេចនៅក្រុងម៉ានីលដើម្បីរក្សានូវកិច្ចព្រមព្រៀងទស្សនកិច្ចយោធានឹងធ្វើឲ្យចិនមិនសប្បាយចិត្ត ដែលនេះអាចធ្វើឲ្យចិនបញ្ជូននាវាកាន់តែច្រើនចូលទៅតំបន់សមុទ្រមានជម្លោះ។ លោកបានបន្តថា ការណ៍នេះអាចមានរហូតទៅដល់ការដាក់បម្រាមលើប្រតិបត្តិការទូកនេសាទរបស់ហ្វីលីពីន។ តំបន់សមុទ្រមានជម្លោះគឺត្រូវបានចាត់ទុកថា សម្បូរទៅដោយធនធានត្រី និងធនធានប្រេងក្រោមបាតសមុទ្រ។
ក្រុមអ្នកជំនាញនិយាយថា ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ លោក Duterte កំពុងប្រថុយនឹងការយល់ឃើញថា មានភាពទន់ខ្សោយនៅក្នុងស្រុក ប្រសិនបើលោកអនុម័តនូវកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយនឹងសហរដ្ឋអាមេរិកឡើងវិញ បន្ទាប់ពីលោកបានឃោសនាប្រឆាំងកិច្ចព្រមព្រៀងនេះកាលពីខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២០។ លោក Duterte ដែលតែងមានទំនោរប្រឆាំងនឹងសហរដ្ឋអាមេរិក បានបញ្ជាឲ្យមានការបញ្ចប់កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ បន្ទាប់ពីសហរដ្ឋអាមេរិកបានលុបចោលទិដ្ឋាការសម្រាប់សមាជិកព្រឹទ្ធសភា និងអតីតស្នងការនគរបាល ដែលមានភាពសកម្មនៅក្នុងយុទ្ធនាការប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងគ្រឿងញៀនដ៏ប្រល័យ ដែលយុទ្ធនាការនេះបានបង្កមានការខឹងសម្បារពីអន្តរជាតិ។
លោក Kraft បានបន្តថា លោក Duterte ប្រហែលអនុញ្ញាតឲ្យរដ្ឋមន្រ្តីការបរទេស និងរដ្ឋមន្រ្តីការពារទទួលបន្ទុកលើដំណើរការកិច្ចព្រមព្រៀងទស្សនកិច្ចយោធាទាំងមូល។ លោក Eduardo Araral បានលើកឡើងថា ហ្វីលីពីនអាចបន្តព្យួរការលុបចោលកិច្ចព្រមព្រៀងនេះរាល់ ៦ខែម្តង រហូតដល់ពេលដែលអាចសម្រេចថានឹងធ្វើអ្វីឲ្យប្រាកដ។
លោក Aaron Rabena បាននិយាយថា រដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីនអាចបន្ថែមពេលលើដំណើរការវាយតម្លៃរហូតដល់ពាក់កណ្តាលឆ្នាំ ២០២២ នៅពេលលោក Duterte ត្រូវចុះចេញពីតំណែង ដោយសារកាលកំណត់លើអាណត្តិដឹកនាំ។
លោក Rabena ថ្លែងថា៖ «លោក [Duterte] មិនចាំបាច់យល់ស្របនឹងកិច្ចព្រមព្រៀងនោះទេ។ ពេលខ្លះ លោកគ្រាន់តែឲ្យសមាជិកគណៈរដ្ឋមន្រ្តីធ្វើការងាររបស់ពួកគេទៅបានហើយ»៕
ប្រែសម្រួលដោយលោក ណឹម សុភ័ក្រ្តបញ្ញា