Click to read in English here/ចុចអានជាភាសាអង់គ្លេសត្រង់នេះ
កំណត់និពន្ធ៖ មេដឹកនាំនៃប្រទេសទាំង១០របស់សមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (អាស៊ាន) ដែលរួមមានលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន របស់កម្ពុជាផងដែរនោះ នឹងធ្វើដំណើរទៅចូលរួមកិច្ចប្រជុំមួយដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក រៀបចំដោយសហរដ្ឋអាមេរិកនិងទទួលស្វាគមន៍ដោយលោកប្រធានាធិបតីអាមេរិក បារ៉ាក់ អូបាម៉ា (Barack Obama) នៅតំបន់លំហែកាយ Sunnylands ក្នុងរដ្ឋ កាលីហ្វ័រញ៉ា ដែលគ្រោងនឹងធ្វើឡើងនៅដើមសប្ដាហ៍ក្រោយនេះ។
កិច្ចប្រជុំនេះ កើតឡើង ស្របពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងស្វែងរកការបង្កើនសកម្មភាពនៃគំនិតផ្តួចផ្តើមនយោបាយការបរទេសមួយរបស់ខ្លួនដែលគេស្គាល់ថាជា «ការងាក (pivot) ឬជាការធ្វើឲ្យមានតុល្យភាពអំណាចឡើងវិញ (rebalance) ទៅកាន់តំបន់អាស៊ី»។ នេះគឺជាការប៉ុនប៉ងមួយដើម្បីទប់ទល់នឹងឥទ្ធិពលដែលចេះតែកើនឡើងរបស់ចិននៅក្នុងតំបន់នេះ។ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដែលមានចំណងពាណិជ្ជកម្មនិងការទូតយ៉ាងជិតដិតជាមួយប្រទេសចិន បាននិយាយថា ខ្លួនមិនចង់កាន់ជើងខាងភាគីណាមួយនៅក្នុងការប្រកួតរវាងប្រទេសមហាអំណាចទេ។
គ្រាដែលទំនាក់ទំនងរវាងអាមេរិកនិងកម្ពុជាកំពុងតែទទួលការចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងនោះ លោក នៅ វណ្ណារិន នៃ VOA ភាសាខ្មែរ បានជួបសម្ភាសន៍យ៉ាងទូលំទូលាយមួយជាមួយលោក William A. Heidt ឯកអគ្គរដ្ឋទូតសហរដ្ឋអាមេរិកប្រចាំនៅកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃពុធ ទី១០ ខែកុម្ភៈនេះ។ លោក Heidt បានស្បថចូលកាន់តំណែងជាឯកអគ្គរដ្ឋទូតកាលពីថ្ងៃទី១៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៥។ កាលពីមុន លោក Heidt ធ្លាប់បម្រើការជាមន្ត្រីផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនិងពាណិជ្ជកម្មនៅស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា ពីឆ្នាំ១៩៩៧ ដល់១៩៩៩។
VOA៖ តើអ្វីជាវិស័យអាទិភាពរបស់លោក នៅក្នុងបេសកកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានេះ?
William A. Heidt៖ ខ្ញុំគិតថា លោករដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស ចន ឃែរី (John Kerry) បានមានប្រសាសន៍ដល់រឿងមួយចំនួន ដែលយើងសប្បាយចិត្តខ្លាំងមែនទែន ក្នុងការបំពេញការងារជាមួយប្រទេសកម្ពុជា។ ពិតណាស់ លោករដ្ឋមន្ត្រីបានលើកឡើងពីកិច្ចសហការគ្នារបស់យើង លើប្រធានបទទាក់ទងនឹងឈ្លើយសង្គ្រាមនិងពួកទាហានដែលបានបាត់ខ្លួនក្នុងសម័យសង្គ្រាមអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ ហើយការងាររបស់យើងក្នុងការកសាងទំនាក់ទំនងរវាងពលរដ្ឋនិងពលរដ្ឋ។ លោករដ្ឋមន្ត្រី ឃែរី ក៏បានមានប្រសាសន៍អំពីក្ដីសង្ឃឹមរបស់យើងក្នុងការកសាងទំនាក់ទំនងសេដ្ឋកិច្ចរវាងប្រទេសយើងទាំងពីរផងដែរ។ ឯកទេសរបស់ខ្ញុំក្នុងកិច្ចការបរទេសជាង២៨ឆ្នាំមកនេះ គឺខាងពាណិជ្ជកម្ម សេដ្ឋកិច្ច និងការអភិវឌ្ឍ។
ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថា ខ្ញុំមានសំណាងណាស់ដែលបានមកកាន់ទីនេះ នៅកម្ពុជានេះ ចំពេលដែល មានឱកាសជាច្រើនសម្រាប់ឲ្យយើងធ្វើការជាមួយគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធក្នុងរឿងជាច្រើន។ ដូច្នេះហើយ ខ្ញុំរំភើបណាស់ថានឹងអាចជួយឲ្យមានការជឿនលឿនទៅមុខលើផ្នែកពាណិជ្ជកម្មនិងសេដ្ឋកិច្ច។ ខ្ញុំក៏បានកត់សម្គាល់ផងដែរអំពីទំនាក់ទំនងដ៏រឹងមាំរវាងពលរដ្ឋនិងពលរដ្ឋនៃប្រទេសកម្ពុជានិងសហរដ្ឋអាមេរិក។ ពិតណាស់ VOA បានជួយយ៉ាងច្រើនក្នុងកិច្ចការនេះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏មានការចាប់អារម្មណ៍ច្រើនដែរ ក្នុងការទៅសិក្សានៅសហរដ្ឋអាមេរិកនិងការសិក្សាអំពីសហរដ្ឋអាមេរិក។ ការផ្លាស់ប្ដូរវប្បធម៌គ្នាទៅវិញទៅមករវាងប្រទេសយើងទាំងពីរ ជាពិសេសវត្ថុបុរាណមួយចំនួន ដែលយើងអាចយកមកប្រគល់ឲ្យកម្ពុជាវិញ។ នេះក៏ជាផ្នែកមួយ ដែលខ្ញុំគិតថា មានអ្វីៗដ៏គួរឲ្យរំភើបជាច្រើនទៀត ដែលយើងនឹងអាចសម្រេចបាន ក្នុងរយៈពេល៣ឆ្នាំខាងមុខនេះ។
VOA៖ តើលោកយល់ឃើញថា ទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មរវាងកម្ពុជានិងសហរដ្ឋអាមេរិកអាចនឹងធ្វើឲ្យប្រសើរឡើងបានតាមវិធីណា?
William A. Heidt៖ សហរដ្ឋអាមេរិកជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មធំជាងគេរបស់កម្ពុជា បើគិតជាប្រទេសតែមួយ ហើយក៏ជាទីផ្សារដ៏ធំជាងគេ បើគិតជាប្រទេសតែមួយសម្រាប់ទំនិញនាំចេញរបស់កម្ពុជាផងដែរ។ យើងមានទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មដ៏ធំនិងខ្លាំងស្រាប់ហើយ។ ប៉ុន្តែពិភពពាណិជ្ជកម្មកំពុងផ្លាស់ប្ដូរហើយនៅពេលនេះ។ សហរដ្ឋអាមេរិកទើបតែបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងដៃគូពាណិជ្ជកម្មឆ្លងមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក (Trans-Pacific Partnership) ជាមួយប្រទេស១១ផ្សេងទៀត។ ការពិតទៅ យើងទើបតែបានចុះហត្ថលេខាកាលពីសប្ដាហ៍មុននៅប្រទេសនូវែលហ្សេឡង់។ អត្ថបទស្ដីពីកិច្ចព្រមព្រៀង TPP នេះ ត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈហើយ។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះនឹងធ្វើឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរផ្នែកពាណិជ្ជកម្មក្នុងតំបន់។ វានឹងជំរុញឲ្យមានការរួមបញ្ចូលគ្នាខាងសេដ្ឋកិច្ចក្នុងតំបន់នេះ។
កិច្ចព្រមព្រៀងនេះត្រូវបានតាក់តែងឡើងឲ្យមានរចនាសម្ព័ន្ធបើកចំហ។ នៅពេលនេះ យើងកំពុងផ្ដោតលើការធ្វើឲ្យកិច្ចព្រមព្រៀងនេះទទួលបានការអនុម័តពីសភារបស់យើង ហើយភាគីទាំងអស់ផ្សេងទៀតក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងនេះក៏យកកិច្ចព្រមព្រៀងនេះទៅឆ្លងកាត់សភាជាតិរបស់ពួកគេដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែនៅទីបញ្ចប់ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះនឹងចេញជារូបរាងឡើង ហើយក៏មានលទ្ធភាពដែលកម្ពុជាអាចចូលរួមបានដែរ។ យើងចង់ចាប់ផ្ដើមក្រឡេកមើលបញ្ហានានាដែលកើតមានចំពោះប្រទេសកម្ពុជា ហើយយើងចង់ធ្វើការជាមួយប្រទេសកម្ពុជាលើជំហានដ៏ជាក់លាក់ ដែលយើងអាចធ្វើបាន ដើម្បីឲ្យប្រទេសទាំងពីរអាចនឹងបង្កើនពាណិជ្ជកម្មរវាងប្រទេសទាំងពីរនៅពេលនេះបាន។ ក៏ប៉ុន្តែ យើងក៏ចង់រៀបចំឲ្យកម្ពុជាអាចមានលទ្ធភាពចូលក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្ម TPP នេះ នៅថ្ងៃណាមួយដែរ។
នេះ គឺជារឿងមួយដែលយើងបានជជែកគ្នាជាមួយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ យើងបានពិភាក្សាគ្នាយ៉ាងល្អមួយកាលពីសប្ដាហ៍មុន នៅពេលដែលសមាជិកម្នាក់នៃប្រតិភូរបស់យើង មកពីការិយាល័យអ្នកតំណាងខាងពាណិជ្ជកម្មអាមេរិក មកទីក្រុងភ្នំពេញ។ យើងបានពិភាក្សាគ្នាយ៉ាងល្អអំពីលទ្ធភាពក្នុងការបង្កើតសន្ធិសញ្ញាវិនិយោគទ្វេភាគី។ នេះគឺជាសន្ធិសញ្ញាដែលអនុញ្ញាតឲ្យវិនិយោគិនអាមេរិកក្នុងប្រទេសកម្ពុជាទទួលបានការការពារតាមផ្លូវច្បាប់បន្ថែមទៀត និងវិនិយោគិនកម្ពុជានៅអាមេរិក ក៏ទទួលបានការការពារដូចគ្នានេះដែរ។ យើងគិតថា ការធ្វើដូច្នេះអាចជួយឲ្យកម្ពុជាទាក់ទាញវិនិយោគទុនបច្ចេកវិទ្យាជាន់ខ្ពស់ ដែលនឹងជំរុញឲ្យកម្ពុជា ផលិតនិងនាំចេញផលិតផលធំៗក្នុងរូបភាពដែលគេហៅថា សង្វាក់ផលិតកម្មដែលមានតម្លៃសាកល។
នេះ គឺជាវិធីសាស្ត្រដែលពាណិជ្ជកម្មដំណើរការនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ វាមិនមែនសំខាន់ថា ផលិតផលច្រើនត្រូវបានផលិតចេញពីប្រទេសមួយទេ ហើយត្រូវបាននាំចេញដោយផ្ទាល់ទៅកាន់ប្រទេសមួយទៀតទេ។ បច្ចុប្បន្ននេះ វត្ថុធាតុដើម ត្រូវបានយកមកពីប្រទេសផ្សេងៗជាច្រើន ហើយត្រូវបានផ្គុំបញ្ចូលគ្នានៅក្នុងប្រទេសមួយ។ ផលិតផលទាំងនោះ អាចត្រូវបានគេដឹកចេញទៅប្រទេសទីពីរ សម្រាប់វេចខ្ចប់នៅដំណាក់កាលចុងក្រោយនិងផ្គុំបញ្ចូលគ្នា។ ក្រោយមក ផលិតផលនោះត្រូវបានដឹកចេញទៅប្រទេសផ្សេងទៀត។ ដូច្នេះ វាមានបណ្ដាញដូច្នេះឯង ដែលយើងហៅថា សង្វាក់ផលិតកម្មដែលមានតម្លៃសាកល។ កម្ពុជាទើបតែចាប់ផ្ដើមឈានចូលក្នុងដំណើរការនេះ។ ដូច្នេះ អ្វីដែលយើងចង់ធ្វើគឺ ជួយកម្ពុជាឲ្យឈានចូលដល់បណ្ដាញផលិតកម្មសាកលទាំងនោះ ឧទាហរណ៍ដូចជាសន្ធិសញ្ញាវិនិយោគទ្វេភាគីមួយ។
ខ្ញុំចង់និយាយថា ភាគីទាំងពីរកំពុងសម្លឹងមើលសន្ធិសញ្ញាវិនិយោគទ្វេភាគីនេះ តែយើងមិនទាន់បានធ្វើការសម្រេចចិត្តណាមួយនៅឡើយទេ។ ភាគីកម្ពុជាកំពុងស្វែងយល់ថា តើសន្ធិសញ្ញានេះមានប្រយោជន៍សម្រាប់ដល់ខ្លួនដែរឬអត់ ហើយសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏កំពុងសម្លឹងមើលលើបញ្ហាដូចគ្នានេះដែរ ថា តើវាមានប្រយោជន៍សម្រាប់យើងឬអត់។ ខ្ញុំគិតថា នេះពិតជាជំហានដ៏គួរឲ្យរំភើបរីករាយមួយ។
VOA៖ តើសមាគមអាស៊ាននិងប្រទេសកម្ពុជាសំខាន់សម្រាប់អាមេរិកក្នុងកម្រិតណា?
William A. Heidt៖ ការដែលយើងមានជំនួបកំពូលដែលជាលើកទីមួយហើយ ដែលប្រធានាធិបតីអាមេរិក អញ្ជើញមេដឹកនាំទាំងអស់នៅក្នុងសមាគមអាស៊ានទៅអាមេរិកនោះ ជាសញ្ញាមួយថា នេះជាតំបន់ដ៏សំខាន់សម្រាប់យើង។ លោករដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាមេរិក ទើបតែមកប្រទេសកម្ពុជានិងឡាវ ថ្មីៗនេះ។ លោករដ្ឋមន្ត្រី មានប្រសាសន៍ថានេះជាទស្សនកិច្ចលើកទី៧របស់លោកហើយ មកកាន់តំបន់នេះ។ នេះក៏បញ្ជាក់ឲ្យឃើញដែរថា តំបន់នេះមានសារៈសំខាន់ដល់កម្រិតណា។
និយាយសរុបមកវិញ យើងនឹងឃើញហេតុផលសាមញ្ញមួយចំនួន។ អាស៊ានគឺជាតំបន់សេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេទី៧នៅលើពិភពលោក។ ខ្ញុំជឿថា អាស៊ានគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មធំទី៤របស់យើង ហើយបើសិនយើងបូកប្រទេសអាស៊ានទាំងអស់បញ្ចូលគ្នា សេដ្ឋកិច្ចតំបន់នេះកើនឡើងយ៉ាងឆាប់រហ័សនៅក្នុងប្រទេសជាច្រើន រួមទាំងកម្ពុជាផងដែរ។ ដូច្នេះ វាជារឿងធម្មតាសម្រាប់យើង នៅពេលដែលយើងអនុវត្តគោលនយោបាយដែលយើងហៅថា ការធ្វើឲ្យមានតុល្យភាពឡើងវិញនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីនេះ។ នេះគឺមានន័យថា យើងផ្ដល់ឲ្យតំបន់អាស៊ីនូវការយកចិត្តទុកដាក់ក្នុងកម្រិតមួយខ្ពស់លើផ្នែកការទូតនិងសេដ្ឋកិច្ច ដែលតំបន់នេះគួរទទួលបាន។
នៅពេលយើងធ្វើឲ្យមានតុល្យភាពឡើងវិញទៅកាន់តំបន់អាស៊ាន វាជារឿងធម្មតាដែលអាស៊ាន គឺជាផ្នែកមួយដ៏ធំចំពោះការធ្វើឲ្យមានតុល្យភាពនេះ ហើយកម្ពុជាស្ថិតនៅចំកណ្តាលនៃតំបន់អាស៊ាន។ ដូច្នេះ យើងចង់ឲ្យកម្ពុជាក្លាយជាផ្នែកមួយនៃដំណើរការនេះ។ នេះ ជាហេតុផលមួយទៀត ដែលលោករដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាមេរិក មកកាន់ទីនេះ។ យើងគិតថា មានរឿងដែលយើងត្រូវធ្វើច្រើនទៀត ដើម្បីរឹតចំណងទំនាក់ទំនងរបស់យើង។ កម្ពុជាអាចទទួលបានផលពីការធ្វើសមាហរកម្មអាស៊ាន ជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក។ ដូច្នេះ យើងពិតជារីករាយណាស់អំពីការងារនេះ។
VOA៖ តើលោកគិតថា កម្ពុជានឹងទទួលបានអ្វីមួយពីជំនួបកំពូលនេះទេ ដូចជាការបង្កើនទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិកជាដើម?
William A. Heidt៖ ក្រោយពីជំនួបកំពូល ដែលនឹងធ្វើឡើងនៅ Sunnylands យើង នឹងធ្វើអ្វីដែលហៅថា ការបង្ហាញពីពាណិជ្ជកម្ម។ យើងនឹងមានការជួបប្រជុំជាបន្តបន្ទាប់នៅតំបន់ទីក្រុងសាន់ហ្វាន់ស៊ិស្កូ (San Francisco Bay Area)។ នៅក្រោយជំនួបកំពូលនេះ ពួកអស់លោកនឹងមានកិច្ចប្រជុំផ្សេងៗនិយាយលម្អិតអំពីបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ច ហើយក៏មានការជួបប្រជុំជាមួយក្រុមហ៊ុនអាមេរិកធំៗ និងវិនិយោគិនដ៏មានសក្ដានុភាពក្នុងតំបន់ ដើម្បីឲ្យប្រទេសទាំងអស់ មានការជួបប្រជុំគ្នាល្អៗជាមួយអ្នកជំនាញសេដ្ឋកិច្ចសំខាន់ៗនៅទីនោះ។
កិច្ចជួបជុំមួយក្នុងជំនួបកំពូលនេះ នឹងទាក់ទងជាមួយភាពច្នៃប្រឌិតបង្កើតថ្មី សហគ្រិនភាព និងការលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ច។ ដូច្នេះ យើងនឹងមានការពិភាក្សាគ្នាយ៉ាងល្អ លើបញ្ហាទាំងនោះនៅក្នុងជំនួបកំពូលនោះដែរ។ ខ្ញុំមិនគិតថា វានឹងមានការប្រកាសជាក់លាក់ណាមួយទេ។ វានឹងមិនមានកិច្ចព្រមព្រៀងថ្មីណាមួយ ឬក៏អ្វីមួយដែលស្រដៀងគ្នានេះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះពិតជាប្រធានបទមួយ ក្នុងចំណោមប្រធានបទសំខាន់ៗទាំងបី ដែលនឹងត្រូវលើកមកពិភាក្សា។
VOA៖ ប្រទេសចិនកាន់តែមានឥទ្ធិពលខ្លាំងឡើង នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ តើឥទ្ធិពលរបស់ចិននេះ ប៉ះពាល់យ៉ាងដូចម្ដេចខ្លះ ដល់ទំនាក់ទំនងរបស់កម្ពុជា ជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក?
William A. Heidt៖ មនុស្សគ្រប់គ្នាចង់និយាយអំពីរឿងនេះណាស់ឥឡូវនេះ។ អ្នកដឹងទេ ថាពួកយើង គឺជាមនុស្សដែលស្មុគស្មាញ។ យើងយល់ថា កម្ពុជាចង់មានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយប្រទេសជាច្រើន។ យើងមិនស្នើឲ្យកម្ពុជា រើសយកមួយរវាងចិននិងសហរដ្ឋអាមេរិក ឬក៏ប្រទេសណាមួយផ្សេងទេ។ យើងយល់ពីបញ្ហានេះ ហើយយើងក៏មិនចូលចិត្តដែរ ប្រសិនបើប្រទេសណាមួយ ស្នើឲ្យយើងធ្វើបែបនេះដែរនោះ។
យើងយល់ថា វាជាផលប្រយោជន៍របស់កម្ពុជា ក្នុងការរក្សាទំនាក់ទំនងដ៏ល្អនិងរឹងមាំជាមួយចិន ហើយក៏រក្សាទំនាក់ទំនងដ៏ល្អនិងរឹងមាំជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិកដែរ។ ដោយធ្លាប់រស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានេះ នៅក្នុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៩០ ខ្ញុំអាចមើលឃើញថា ប្រទេសចិនបានផ្ដល់ជំនួយជាច្រើនដល់ប្រទេសកម្ពុជា ខាងផ្នែកហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ។ ឥឡូវនេះ វាមានលក្ខណៈងាយស្រួលជាងមុនឆ្ងាយណាស់ ក្នុងការធ្វើដំណើរទៅណាមកណាក្នុងប្រទេសនេះ។ មានផ្លូវថ្មីៗ មានហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធអគ្គិសនី ដែលប្រទេសចិនបានជួយកសាងឲ្យកម្ពុជា។ ទាំងអស់នេះ សុទ្ធតែជាប្រការដ៏ល្អប្រសើរ។ យើងយល់ពីមូលហេតុដែលកម្ពុជា ចាប់អារម្មណ៍លើជំនួយទាំងនេះ។ ប៉ុន្តែក្នុងនាមជាសេដ្ឋវិទូ ខ្ញុំគិតថា នៅក្នុងដំណាក់កាលបន្ទាប់នៃការអភិវឌ្ឍរបស់កម្ពុជា អាមេរិកនឹងជាប្រទេសដ៏សំខាន់មែនទែនចំពោះកម្ពុជា។ ទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មទាំងឡាយដែលខ្ញុំបានរៀបរាប់ពីខាងដើម គឺសមាហរណកម្ម ដែលជួយឲ្យកម្ពុជាបោះជំហានទៅមុខខាងផ្នែកឧស្សាហកម្ម។
VOA៖ អ្នកសង្កេតការណ៍ខ្លះ បានសម្ដែងការព្រួយបារម្ភថា សហរដ្ឋអាមេរិកមិនបានដាក់សម្ពាធគ្រប់គ្រាន់ លើរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា អំពីបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងអភិបាលកិច្ចល្អ។ តើបេសកកម្មការទូតរបស់លោកអាចជួយដោះស្រាយបញ្ហាទាំងអស់បានយ៉ាងដូចម្ដេច?
William A. Heidt៖ ចំពោះខ្ញុំ នៅទីបំផុតទៅ វាមិនខុសពីបញ្ហាសេដ្ឋកិច្ចទេ។ យើងសង្ឃឹមថា នឹងមានការរីកចម្រើនមួយជំហានម្ដងៗ ដូចតែនៅក្នុងសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាដូច្នេះដែរ។ នៅពេលដែលសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា រីកចម្រើន យើងសង្ឃឹមថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ក៏រីកលូតលាស់ទៅតាមនោះដែរ។ លោករដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាមេរិក បានមានប្រសាសន៍ថា យើងចង់រឹតចំណងទាក់ទងរបស់យើងជាមួយកម្ពុជាឲ្យកាន់តែស៊ីជម្រៅ ប៉ុន្តែយើងក៏គិតដែរថា ប្រជាជនកម្ពុជាចង់បានប្រព័ន្ធពហុបក្សមួយ ដែលមានលក្ខណៈប្រជាធិបតេយ្យ។ នេះគឺជារឿងសំខាន់ ពីព្រោះវានឹងប៉ះពាល់ដល់ការរីកលូតលាស់នៃទំនាក់ទំនងរបស់ប្រទេសយើងទាំងពីរ។ ចំពោះខ្ញុំ ប្រទេសកម្ពុជាចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើឲ្យមានការជឿនលឿនទៅមុខខាងបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សនិងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។ ខ្ញុំគិតថា ក្រុមសង្គមស៊ីវិលខ្លះ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺពិតជាល្អប្រសើរណាស់សម្រាប់ប្រទេសនេះ។ ពួកគេបាននាំយកមកឲ្យកម្ពុជានូវកិតិ្តស័ព្ទជាច្រើនក្នុងឆាកអន្តរជាតិ។ ការគាំទ្រអង្គការសង្គមស៊ីវិល គឺជាអ្វីមួយ ដែលយើងបានធ្វើអស់រយៈពេល២០ឆ្នាំមកហើយ ហើយយើងក៏នឹងបន្តធ្វើដូច្នេះតទៅទៀត។
រហូតមកដល់ពេលនេះ ប្រទេសកម្ពុជាមានការបោះឆ្នោត៥លើកហើយ។ តាមធម្មតា យើងសង្ឃឹមថា ការបោះឆ្នោតម្ដងៗកាន់តែមានលក្ខណៈល្អជាងមុនបន្តិច។ យើងគិតថា នេះគឺជាអ្វីដែលប្រជាជនកម្ពុជាក៏ចង់បានដែរ។ ខ្ញុំគិតថា ពួកគេចង់បានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមួយដែលមានការប្រកួតប្រជែងពីគណបក្សនយោបាយជាច្រើន ហើយយើងសង្ឃឹមថា ប្រទេសកម្ពុជានឹងបន្តបោះជំហានឆ្ពោះទៅរកប្រជាធិបតេយ្យបែបនេះ។
VOA៖ ស្ថានភាពនយោបាយពេលបច្ចុប្បន្នកំពុងតែតានតឹង ដោយមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង លោក សម រង្សី កំពុងនៅក្រៅប្រទេសដើម្បីគេចចេញពីការកាត់ទោសនៅតុលាការ។ តើលោកមានយោបល់អ្វីខ្លះអំពីវិធីដែលអាចបន្ថយភាពតានតឹងផ្នែកនយោបាយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា?
William A. Heidt៖ តាមពិត ខ្ញុំមិនដែលបានជួបលោកសម រង្សីទេ ចាប់តាំងពីខ្ញុំត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ។ លោកបានស្ថិតនៅទីនេះតែប៉ុន្មានថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ចាប់តាំងពីពេលខ្ញុំមកធ្វើជាឯកអគ្គរដ្ឋទូតនៅកម្ពុជា។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំមានការភ្ញាក់ផ្អើលខ្លាំងណាស់«វប្បធម៌សន្ទនា» ប្រសិនបើយើងពិនិត្យខ្លឹមសារដើមរបស់វា គឺជាវិធីយ៉ាងសមហេតុផល។ និយាយដោយស្មោះត្រង់ វាមិនមែនជារបៀបធ្វើ(ដំណោះស្រាយ)នយោបាយនៅអាមេរិកទេ។ ប៉ុន្តែសម្រាប់កម្ពុជា ខ្ញុំគិតថាវាជាវិធីសមហេតុផល ក្នុងការកាត់បន្ថយពាក្យសម្តីតឹងតែងខាងនយោបាយ ដើម្បីព្យាយាមសម្រេចបាន នូវការខ្វែងគំនិតគ្នាមួយដោយបើកចំហនិងប្រកបដោយការគោរពគ្នា។ គឺត្រូវឈ្លោះពីបញ្ហាគោលនយោបាយ ប៉ុន្តែមិនមែនលើបញ្ហាលក្ខណៈសម្បត្តិរបស់បុគ្គលនោះទេ។ ដូចដែលខ្ញុំបាននិយាយអញ្ចឹង នៅអាមេរិក យើងមិនមានវប្បធម៌សន្ទនានោះទេ ប៉ុន្តែចំពោះខ្ញុំ ខ្ញុំអាចយល់បានថា ហេតុអ្វីបានជាកម្ពុជាមានវប្បធម៌នេះ។ វាសមហេតុផលណាស់សម្រាប់ខ្ញុំ។
វប្បធម៌សន្ទនា បានកើតមានកាលពីខែឧសភាឆ្នាំមុន ហើយវាហាក់ដូចជាបាត់ទៅវិញនៅខែតុលាឬវិច្ឆិកា។ ប៉ុន្តែពេលនេះ រឿងរ៉ាវបានប្រសើរជាងមុនបន្តិច។ ខ្ញុំសម្គាល់ឃើញថា គណបក្សប្រឆាំងអាចធ្វើការនៅតាមបណ្ដាខេត្តច្រើនជាងពីមុន គឺធ្វើរឿងដែលគណបក្សនយោបាយគួរធ្វើ។ ប៉ុន្តែសម្រាប់ខ្ញុំ សំណួរសំខាន់គឺថា តើយើងអាចវិលត្រឡប់មកស្ថានភាពដូចដើមវិញបានទេ? ជំហានដំបូង គឺការនិយាយរឿងនយោបាយដែលប្រកបដោយការគោរពគ្នាជាងមុន។ មិនមែនជេរប្រមាថគ្នានោះទេ គឺយើងគ្រាន់តែមិនយល់ស្របគ្នាលើបញ្ហាគោលនយោបាយ។ ខ្ញុំកត់សម្គាល់ថា ជារឿងចៃដន្យ ពាក់ព័ន្ធនឹងច្បាប់សហជីព ពួកគេកំពុងតែដោះស្រាយជាមួយគ្នាតាមរបៀបនេះហើយ។ គណបក្សទាំងពីរកំពុងធ្វើការយ៉ាងល្អជាមួយគ្នា និងបានផ្ដោតការពិភាក្សាទៅលើការកំណែទម្រង់ច្បាប់សហជីព។ ដូច្នេះ ខ្ញុំគិតថា នេះគឺជាជំហានដំបូង ដែលនឹងជួយកាត់បន្ថយភាពតានតឹង គឹត្រូវត្រឡប់ទៅរកគោលការណ៍នៃវប្បធម៌សន្ទនាវិញ។
វាមិនមែនជារឿងធម្មតានោះទេ ដែលមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពមិនអាចត្រឡប់ចូលកម្ពុជាវិញបាន ឬក៏ថា លោកយល់ថា លោកមិនអាចត្រឡប់មកវិញបាននោះ។ យើងបាននិយាយយ៉ាងច្បាស់នៅក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍កាលពីប៉ុន្មានខែមុននៅរដូវស្លឹកឈើជ្រុះ។ ខ្ញុំគិតថា អ្នកចង់ឃើញដំណើរការមួយដែលនាំឲ្យលោកអាចត្រឡប់មកវិញបាន ហើយបន្តជីវិតនយោបាយរបស់គាត់តាមសភាពនយោបាយប្រក្រតីឡើងវិញ។
VOA៖ លោក សម រង្សី បានស្នើឲ្យលោកប្រធានាធិបតី អូបាម៉ា ជួយសម្រុះសម្រួលការចរចានយោបាយ។ តើលោកគិតថារឿងនេះអាចកើតមានទេ?
William A. Heidt៖ អ្នកនិយាយអំពីសំបុត្រដែលលោកសរសេរ។ ខ្ញុំបានឃើញសំបុត្រនោះ។ ជាក់ស្ដែង យើងបានធ្វើឲ្យប្រាកដថា សំបុត្រនោះបញ្ជូនទៅដល់ការិយាល័យរបស់លោកប្រធានាធិបតី។ ខ្ញុំពិតជាមិនដឹង ហើយក៏មិនមានអត្ថាធិប្បាយសម្រាប់លោក ថាតើពួកគេនឹងឆ្លើយតបយ៉ាងណានោះទេ។ ខ្ញុំគិតថា ពួកគេយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំង ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនប្រាកដទេថា នោះជាអ្វីដែលយើងត្រូវធ្វើនៅក្នុងសន្និសីទនៅ Sunnylands។
ខ្ញុំក៏គិតដែរថា មានការជឿនលឿន(ខាងនយោបាយ)ខ្លះៗនៅប្រទេសកម្ពុជានាពេលថ្មីៗនេះ ហើយគណបក្សទាំងនោះកំពុងតែធ្វើការចរចាបានដោយខ្លួនឯង។ ខណៈពេលដែលយើងកំពុងរង់ចាំ ខណៈពេលដែលយើងមើលសំបុត្រនោះ ខ្ញុំគិតថា ពួកគេគួរតែបន្តការចរចាគ្នា ហើយតាមពិត ពួកគេអាចសម្រេចបានកិច្ចការច្រើនដោយមិនបាច់មានអ្នកសម្របសម្រួលទេ។
VOA៖ តើសហរដ្ឋអាមេរិកនឹងផ្ដល់ជំនួយថវិកាបន្ថែមទៀតឲ្យសាលាក្ដីខ្មែរក្រហមដែរឬទេ?
William A. Heidt៖ យើងតែងតែគាំទ្រចំពោះសារៈសំខាន់នៃការនាំយកមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមដែលទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុតនៅសម័យនោះ មកកាត់ទោស។ យើងបានផ្ដល់ជំនួយដល់តុលាការនេះជាច្រើនឆ្នាំរហូតមកហើយ រហូតមកដល់ពេលនេះ ជាង៣០លានដុល្លារ ដែលធ្វើឲ្យយើងក្លាយជាម្ចាស់ជំនួយដ៏ធំជាងគេបង្អស់មួយ។ ដូច្នេះវិភាគទានរបស់យើងចំពោះតុលាការនេះ ច្បាស់លាស់ណាស់។ យើងផ្ដល់ថវិកាឲ្យជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ យើងកំពុងតែធ្វើការងារនេះជាមួយសភាអាមេរិក ដើម្បីកំណត់ទំហំថវិកាដែលយើងនឹងផ្ដល់ឲ្យនៅពេលអនាគតទៀត។ ប៉ុន្តែ ជាក់ស្ដែង ដោយចំណាយសរុបរបស់តុលាការបានថយចុះ ការបរិច្ចាគរបស់យើងក៏នឹងថយទៅតាមនោះដែរ។
VOA៖ ហេតុអ្វីបានជាសហរដ្ឋអាមេរិកបន្តជួយគាំទ្រតុលាការកាត់ក្ដីមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម?
William A. Heidt៖ វាជាយុគដែលខ្មៅងងឹតបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃប្រទេសកម្ពុជា។ រយៈពេលបួនឆ្នាំនោះ នៅតែបន្តប៉ះពាល់ដល់កម្ពុជាសព្វថ្ងៃនេះ ទោះតិចក្ដីច្រើនក្ដី។ យើងមិនអាចដឹងបានពីការប៉ះទង្គិចផ្លូវចិត្តផ្ទាល់ខ្លួនរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗនោះទេ។ តើយើងផ្សះផ្សាដោយវិធីណា? ប្រជាជនកម្ពុជារាប់លាននាក់ បានប៉ះទង្គិចផ្លូវចិត្ត ដោយបានឆ្លងកាត់របបនេះ។ ភរិយារបស់ខ្ញុំ ក៏ស្ថិតក្នុងចំណោមអ្នកបានឆ្លងកាត់ដែរ។ គាត់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានៅសម័យនោះ ដូច្នេះគាត់ដឹងរឿងនេះច្បាស់ណាស់។
ពិតណាស់ តុលាការនោះ មិនមែនល្អឥតខ្ចោះនោះទេ។ យើងបានព្រមព្រៀងពីខាងដើមថា តុលាការនេះនឹងយកមកកាត់ទោសតែអ្នកទទួលខុសត្រូវខ្ពស់បំផុត ចំពោះឧក្រិដ្ឋកម្មនៅសម័យនោះប៉ុណ្ណោះ។ អ្នកអាចជជែកវិញថា ការកាត់ទោសតែអ្នកដឹកនាំកំពូលប៉ុណ្ណឹងបានប្រយោជន៍អ្វី? ហេតុអ្វីផ្តោតទៅលើតែអ្នកចាស់ៗតែប៉ុន្មាននាក់នោះ? ប៉ុន្តែចំពោះខ្ញុំ ការកាត់ទោសនេះ មានសារៈសំខាន់ជាគំរូ សំខាន់សម្រាប់ការអភិវឌ្ឍន៍ប្រព័ន្ធច្បាប់របស់កម្ពុជា។ វាសំខាន់ក្នុងការបង្ហាញប្រជាជនកម្ពុជាដែលនៅរស់រានពីសម័យនោះថា ទោះបីជាពួកគេមិនអាចទទួលបានយុត្តិធម៌មួយពេញទំហឹងក៏ដោយ ក៏នៅមានយុត្តិធម៌ខ្លះដែរ ដូចដែលយើងនៅអាមេរិកច្រើននិយាយអញ្ចឹង។ យើងគាំទ្រដោយសារវាជារឿងត្រឹមត្រូវ ហើយយើងគិតថា វាមានសារៈសំខាន់សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា។
យើងក៏បានជួយឧបត្ថម្ភរឿងផ្សេងទៀតដែរ។ ជាក់ស្ដែងជាងគេនោះគឺមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា ដែលបានធ្វើកិច្ចការជាច្រើនក្នុងការចងក្រងឯកសារអំពីរឿងហេតុដែលបានកើតឡើងនៅសម័យនោះ ដែលមនុស្សភាគច្រើនមិនបានដឹង។ ក្មេងជំនាន់ក្រោយជាច្រើនមិនសូវដឹងទេថា ការរស់នៅក្នុងស្រុកខ្មែរសម័យនោះ មានសភាពដូចម្ដេចនោះ។ ដូច្នេះហើយ ទើបមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាបានប្រមូលចងក្រងព័ត៌មានបានយ៉ាងល្អ ដែលនឹងធ្វើឲ្យក្មេងៗជំនាន់ក្រោយ បានយល់ដឹងអំពីប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួន។
កម្ពុជាជាប្រទេសក្មេងខ្ចីមួយ ហើយប្រទេសនេះ កំពុងតែសម្លឹងឆ្ពោះទៅមុខ។ ខ្ញុំគិតថា ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា គឺជាអ្នកគិតពីអនាគតខ្លាំងណាស់។ ជាការពិត ផ្នែកនៃទំនាក់ទំនងដែលខ្ញុំរំភើបជាងគេ គឺការគិតគូរទៅដល់អនាគត។ យើងកំពុងតែព្យាយាមធ្វើកិច្ចការផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនិងបច្ចេកវិទ្យាជាច្រើន ដើម្បីជួយកម្ពុជាអំពីការសរសេរកម្មវិធីកុំព្យូទ័រ និងជំនាញខាងសេដ្ឋកិច្ចនៅសតវត្សទី២១ ដែលពួកគេត្រូវការជាចាំបាច់។ ខ្ញុំយល់បានថា ក្មេងៗកម្ពុជា ចូលចិត្តជំនាញទាំងនេះ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំគិតថា យើង0ក៏មិនគួរភ្លេចអតីតកាលដែរ៕
