អ្នកជំនាញលើកឡើងថា អយុត្តិធម៌សង្គម និងការខ្វះការទុកចិត្តលើប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ជំរុញឲ្យពលរដ្ឋជ្រើសរើសយកវិធានការផ្ទាល់ខ្លួន ដើម្បីដាក់ទោសលើជនល្មើស ជាជាងរង់ចាំការដោះស្រាយពីអាជ្ញាធរ។
វីដេអូជាច្រើននៃករណីគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍មួយដ៏រន្ធត់ ដែលបានកើតឡើងកាលពីថ្ងៃចន្ទដើមសប្តាហ៍នេះ ត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយជាបន្តបន្ទាប់នៅលើបណ្តាញសង្គមហ្វេសប៊ុក។ នៅក្នុងវីដេអូនោះ បុរសអ្នកបើកបររថយន្ត Camry ម្នាក់ បានព្យាយាមបើករថយន្តគេច បន្ទាប់ពីបានបង្កគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ដែលបណ្តាលឲ្យមនុស្សយ៉ាងហោចណាស់៣នាក់ បានស្លាប់ និង៧នាក់ផ្សេងទៀតបានរងរបួសធ្ងន់-ស្រាល។
វីដេអូទាំងនោះបង្ហាញថា នៅលើកំណាត់ផ្លូវនៃមហាវិថីព្រះមុន្នីវង្សដ៏អ៊ូអរ ត្រង់ចំណុចវិទ្យាល័យបឹងត្របែក ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ នាថ្ងៃកើតហេតុនោះ បុរសដែលជាអ្នកបើករថយន្តត្រូវបានអ្នកដំណើរតាមដងផ្លូវជាច្រើននាក់ ទាញទម្លាក់ចេញពីរថយន្ត ហើយព្រួតគ្នាវាយដំ ទាត់ធាក់ រហូតហូរឈាមជោគខ្លួន បែកមុខ បែកមាត់ស្ទើមើលលែងស្គាល់ មុនពេលមានអន្តរាគមន៍ពីមន្ត្រីប៉ូលិស។ រីឯ រថយន្តបង្កហេតុត្រូវពលរដ្ឋព្រួតគ្នាវាយកម្ទេច ខូចខាតស្ទើរទាំងស្រុងថែមទៀត។
ការសហការគ្នារវាងហ្វូងមហាជន ក្នុងការដាក់ទោសទណ្ឌក្រៅផ្លូវច្បាប់ទៅលើជនល្មើស តាមរយៈការព្រួតគ្នា វាយដំ ច្រំធាក់ រហូតដល់ជនល្មើសស្ទើរបាត់បង់ជីវិត មិនមែនជាករណីថ្មីនៅកម្ពុជានោះទេ។ កន្លងមកមានករណីខ្លះទៀតដែលជនប្រព្រឹត្តបទល្មើសស្លាប់បាត់បង់ជីវិត ដោយសារការដាក់ទោសពីតុលាការមហាជន មុនពេលមានការអន្តរាគម៍ពីអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច។
នៅកម្ពុជា ការសម្លាប់ដោយហ្វូងមនុស្ស អាចផ្តើមចេញពីអំពើចោរកម្ម ការបង្កឲ្យមានគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍រួចមានចេតនារត់គេចខ្លួន ដើម្បីគេចចេញពីការទទួលខុសត្រូវ ឬរងការចោទថា បុគ្គលណាមួយចេះអំពើអាបធ្មប់ជាដើម។
ករណីទាំងនេះ ត្រូវបានអ្នកជំនាញមើលឃើញថា ជាទង្វើផ្ទុយពីច្បាប់ដែលកើតឡើង ដោយសារការបាត់បង់ជំនឿចិត្តលើប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា។ អ្នកជំនាញ បង្ហាញការសោកស្តាយចំពោះឧបទ្ទវហេតុដែលបានកើតឡើង ក៏ប៉ុន្តែពួកគេស្នើកុំឲ្យពលរដ្ឋប្រើប្រាស់អំពើហិង្សា ឬទណ្ឌកម្មក្រៅផ្លូវច្បាប់ទៅលើជនប្រព្រឹត្តបទល្មើស។
លោក រុន រ័ត្នវាសនា ប្រធាននាយកដ្ឋាននគរបាលចរាចរណ៍ ឲ្យដឹងថា ជនប្រព្រឹត្តបទល្មើសចរាចរណ៍កាលពីថ្ងៃចន្ទ អាចប្រឈមនឹងការជាប់ពន្ធនាគារចន្លោះពី២ឆ្នាំ ទៅ៥ឆ្នាំ ការដកហូតប័ណ្ណបើកបររថយន្ត ការពិន័យជាប្រាក់និងការផ្តន្ទាទោសបន្ថែមមួយចំនួនទៀត ដែលមានកំណត់ក្នុងក្រមព្រហ្មទណ្ឌ។
«ទុកឲ្យច្បាប់កាត់ទោសគាត់ល្អជាង ព្រោះនៅក្នុងច្បាប់ចរាចរណ៍ក៏មានចែងដែរថា អ្នកបើកបរខ្ចីខ្ជា អ្នកបើកបរបណ្តាលឲ្យមានអ្នកស្លាប់ គេអាចកាត់ទោសក្នុងមាត្រា៨៥ និងក្រមព្រហ្មទណ្ឌផ្សេងៗទៀតដែលអ្នកបង្កឡើង បើសិនជាយើងកាត់ទោសដោយខ្លួនឯង មិនមែនច្បាប់ទេ។ ចង់ឲ្យពលរដ្ឋចូលរួមនាំគ្នាគោរពច្បាប់ចរាចរណ៍។ ទី២ ទុកឲ្យច្បាប់ជាអ្នកកាត់ទោសគាត់ឲ្យបានត្រឹមត្រូវ ជាជាងយើងបង្ករបួសស្នាមផ្សេងៗដល់ជនល្មើស»។
លោក អ៊ា ចរិយា អ្នកប្រឹក្សាឯករាជ្យផ្នែកសុវត្ថិភាពចរាចរណ៍ ថ្លែងថា ករណីដែលបានកើតឡើងនេះ អាចហ្នឹងទប់ស្កាត់ ឬកាត់បន្ថយបាន បើសិនមានការអប់រំអំពីចរាចរណ៍បានទូលំទូលាយ និងការរឹតបន្តឹងច្បាប់ដោយអាជ្ញាធរនោះ។
«ការដែលប្រជាពលរដ្ឋប្រើអំពើហិង្សាទៅលើអ្នកបើកបរនៅពេលដែលគាត់បង្កហេតុ អាចមានផលអាក្រក់ទៅថ្ងៃខាងមុខ ដោយសារអ្នកបើកបរអាចនឹងយកលេស គេចពីសុវត្ថិភាព គាត់ព្យាយាមបើកអាចនឹងបង្កឲ្យមានគ្រោះថ្នាក់នៅកន្លែងខាងមុខតទៀត។ ហើយមួយទៀត បើសិនជាមិនមានគ្រោះថ្នាក់អីខាងមុខ វាអាចធ្វើឲ្យអ្នកបង្កគាត់គេចខ្លួន យករួចខ្លួនតែម្តង»។
លោក អ៊ា ចរិយា បន្តថា ជារឿយៗនៅពេលមានគ្រោះថ្នាក់កើតឡើង ការអន្តរាគមន៍ពីអាជ្ញាធរមានភាពយឺតយ៉ាវ ដែលធ្វើឲ្យសាធារណជនមានពេលគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការដាក់ទោសជនល្មើសក្រៅផ្លូវច្បាប់។
«ដោយសារតែពួកគាត់អត់មានជំនឿលើអាជ្ញាធរ ចឹងគាត់ស្វែងរកយុត្តិធម៌ដោយខ្លួនគាត់ ដោយសារគាត់មើលឃើញករណីមួយចំនួន អ្នកបង្កហេតុរួចខ្លួន គាត់មិនទទួលទោសទៅតាមច្បាប់។ ទី២ ពេលកើតហេតុ យើងឃើញអាជ្ញាធរមកដល់កន្លែងកើតហេតុយឺត ធ្វើឲ្យមហាជនចាំយូរពេក ទ្រាំមិនបាន ក៏ប្រើប្រាស់អំពើហិង្សាជាដើម»។
យ៉ាងណាក៏ដោយ លោក អ៊ា ចរិយា លើកឡើងថា ប្រជាពលរដ្ឋគួរតែចូលរួមឃាត់ខ្លួនអ្នកបង្កហេតុ ទុកឲ្យអាជ្ញាធរដោះស្រាយតាមនីតិវិធីច្បាប់ ប៉ុន្តែមិនគួរប្រើប្រាស់អំពើហិង្សាធ្ងន់ធ្ងរទៅលើជនប្រព្រឹត្តបទល្មើសនោះទេ។
លោក យ៉ង គឹមអេង ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលប្រជាពលរដ្ឋដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍ និងសន្តិភាព យល់ថាការព្រួតគ្នាវាយដំទៅលើជនប្រព្រឹត្តបទល្មើសនោះ គឺជាការប្រព្រឹត្តបទល្មើសនៅក្នុងបទល្មើស ដែលអាចបង្កចលាចលក្នុងសង្គម។
«អ្នកបើកឡានហ្នឹងបានបង្កើតបទល្មើសមួយហើយ បើកបញ្ច្រាស បើកទៅបុកគេឲ្យស្លាប់ជាបទល្មើសហើយ។ ប៉ុន្តែសោកស្តាយ ដែលអ្នក[ពលរដ្ឋ]ជ្រុលដៃ ជ្រុលជើងទៅវាយអ្នកបើកបររហូតដល់ជិតស្លាប់។ ហ្នឹងក៏ជាបទល្មើសមួយទៀតដែរ ជាការពិតទៅ។ យើងមានការសោកសៅ សោកសង្រែងដល់ជនរងគ្រោះហើយ ក៏ប៉ុន្តែយើងក៏មិនចង់ឃើញអ្នកដទៃធ្លាក់ខ្លួនទៅក្នុងអំពើល្មើសដែរ។ កាលណាសាធារណជន គាត់ដើរតួនាទីជំនួសតុលាការ គេបារម្ភថាសង្គមនោះទៅជាច្របូកច្របល់»។
បើតាមលោក យ៉ង គឹមអេង មានកត្តាផ្សំជាច្រើនដែលបណ្តាលឲ្យពលរដ្ឋកម្ពុជាជ្រើសរើសយកការកាត់សេចក្តីដោយវិធានការផ្ទាល់ខ្លួន ជាជាងរង់ចាំការសម្រេចពីអាជ្ញាធរនោះ ជាអាទ៍អយុត្តិធម៌សង្គម អំពើពុករលួយ អសន្តិសុខ និងសម្ពាធសង្គមនានា។
លោកថា ការណ៍នេះអាចបង្កឲ្យប្រជាជនបាត់បង់ការគ្រប់គ្រងលើខ្លួនឯង ខ្វះភាពអត់ធ្មត់ និងខ្វះការអធ្យាស្រ័យគ្នា ដែលជាហេតុបង្កឲ្យមានដាក់ទណ្ឌកម្មក្រៅផ្លូវច្បាប់ដោយមហាជននោះ។
«ប្រហែលជាប្រជាពលរដ្ឋគាត់មានការនឿយណាយ មានការមិនទុកចិត្តលើប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌យើងផង។ បញ្ហាអយុត្តិធម៌សង្គម ការជឿជាក់លើប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌របស់រដ្ឋក៏ជាមូលហេតុមួយ។ មួយទៀត បញ្ហាស្មុគស្មាញ ជីវភាពរស់នៅ ក៏ជាមូលហតុធ្វើឲ្យមនុស្សមានបញ្ហាផ្លូវចិត្តដែរ ភាពក្រីក្រចំណាកស្រុក ភាពបែកបាក់គ្នា ធ្វើឲ្យពួកគាត់ហ្នឹងមានបញ្ហាផ្លូវចិត្តច្រើន»។
លោក សុខ ឥសាន អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លើកឡើងថាជារឿយៗរដ្ឋាភិបាលតែងតែអប់រំដល់ពលរដ្ឋឲ្យយល់អំពីបញ្ហាច្បាប់ និងសិទ្ធិមនុស្ស។ ក៏ប៉ុន្តែ លោកថា ពេលខ្លះមន្ត្រីប៉ូលិស និងអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចមិនអាចទប់ស្កាត់កំហឹងរបស់មហាជនដែលកើតមានឡើងភ្លាមៗនោះទេ។
លោក សុខ ឥសាន ប្រៀបធៀបករណីនេះទៅនឹងរឿងអក្សសិល្បិ៍ខ្មែរយ៉ាងដូច្នេះ៖
«បើតាមកម្រិតច្បាប់ មិនត្រូវវាយដល់ស្លាប់ទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើនិយាយតាមសីលធម៌ សតិអារម្មណ៍របស់ពលរដ្ឋ គេទប់មិនឈ្នះ។ ទាំងអស់គ្នាអត់ទ្រាំមិនបាន ព្រោះទាំងអស់គ្នាហ្នឹងមិនមែនជាព្រះពុទ្ធ មិនមែនជាព្រះវេសន្តរទេដែលអាចទប់ចិត្តបាននោះ។ ទោះបីព្រះវេសន្តរជិតត្រាស់ទៅហើយ ឃើញតាជូជក់វាយកូននៅនឹងមុខ ក៏អត់ទ្រាំមិនបានដែរ»។
របាយការណ៍របស់អង្គការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូចេញផ្សាយដើមឆ្នាំ២០១៧នេះ រកឃើញថា នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៦ ការសម្លាប់ដោយហ្វូងមនុស្សនេះ កើតឡើងចំនួន៣ករណី ក្នុងនោះបង្កឲ្យមនុស្ស២នាក់ស្លាប់។ រីឯក្នុងឆ្នាំ២០១៥វិញ ការសម្លាប់ដោយហ្វូងមនុស្សនេះ កើតឡើងចំនួន៧ករណី ក្នុងនោះមានមនុស្ស៤នាក់បានស្លាប់។
បើទោះជាចំនួននេះមានការថយចុះពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ ក៏អ្នកជំនាញសិទ្ធិមនុស្ស បង្ហាញក្តីបារម្ភចំពោះករណីដែលបានកើតឡើងនាពេលកន្លងមក ដោយសារករណីទាំងនេះគឺជាអំពើល្មើសច្បាប់ និងជាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរ៕
