បឹងទន្លេសាបជាជង្រុកត្រីដ៏ធំជាងគេសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា ដែលប្រជានេសាទពឹងផ្អែកលើបឹងដ៏ធំនេះ ដើម្បីប្រកបរបរនេសាទត្រីចញ្ចឹមជីវិត ពួកគេ។ បញ្ហាប្រែប្រួលអាកាសធាតុបានធ្វើឲ្យប្រជានេសាទ និងកសិករខ្លះបាត់បង់ផលិតកម្មរបស់ពួកគេ ហើយជីវភាពរបស់ពួកគេធ្លាក់ចុះ។
កំពង់ភ្លុកគឺជាសហគមន៍នេសាទស្ថិតនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបទឹកដីអង្គរក្បែរបឹងទន្លេសាប ដែលប្រជាជនជាច្រើនពាន់គ្រួសាររស់នៅ។ ក្រុមប្រជានេសាទនៅតំបន់នេះ បាននិយាយថា ការនេសាទត្រីរបស់ពួកគេនៅឆ្នាំនេះ មិនធ្វើឲ្យពួកគេទទួលបានទិន្នផលគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ទ្រទ្រង់ជីវភាព ដូចមុនទេ ដោយសារតែការប្រែប្រួលអាកាសធាតុធ្វើឲ្យបឹងនេះមានទំហំតូច និងការឡើងកំដៅ។
ប្រជានេសាទបានប្រើប្រាស់ឧបករណ៍នេសាទតាមបែបប្រពៃណី ដូចជាមង សន្ទូច កន្សុំ លប និងសម្ភារៈចាប់ត្រីផ្សេងទៀត និងប្រើទូកដាក់ម៉ាស៊ីនធ្វើជាមធ្យោបាយធ្វើដំណើរតាមទឹកទៅកាន់កន្លែងនេសាទនានាលើបឹងដែលធំល្វឹងល្វើយមើលដាច់កន្ទុយភ្នែកនេះ។
ទស្សនាកម្រងរូបភាពនៃជីវភាពប្រជាជននៅក្នុងសហគមន៍នេសាទ២ ដែលស្ថិតនៅក្បែរបឹងទន្លេសាបក្នុងខេត្តសៀមរាប
ផលនេសាទនៅបឹងទន្លេសាបធ្លាក់ចុះដោយសារការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ
លោក កែ ឆុំ អាយុ៤៦ឆ្នាំ បានប្រកបរបរនេសាទជាង២០ឆ្នាំក្នុងឃុំកំពង់ភ្លុក ស្រុកបាគង ខេត្តសៀមរាប។ លោកមានកូន១០នាក់ក្នុងបន្ទុក។ លោកបានថ្លែងប្រាប់ VOA ថា ការនេសាទត្រីនៅឆ្នាំនេះមានការធ្លាក់ចុះ រកមិនសូវបានដូចឆ្នាំមុនទេ។ លោកបានពន្យល់ពីមូលហេតុថា៖
«មកពីទឹកវាតូច បានជាវាអត់សូវមានត្រី។ មិនសូវមានទៅ យើងរក អត់សូវរកបានទេ»។
លោកបានពន្យល់ថា ក្រៅពីទឹកតូច នៅឆ្នាំនេះអាកាសធាតុក្តៅខ្លាំងដែលនាំឲ្យត្រីមិនចេញពីសម្បុកដែលជាព្រៃលិចទឹក។ លោកថា បញ្ហានេះ បានធ្វើឲ្យលោកនេសាទមួយថ្ងៃបានតែ៧០ទៅ៨០គីឡួក្រាមប៉ុណ្ណោះ រីឯនៅឆ្នាំមុនៗ លោកនេសាទបានរហូតដល់ទៅ៧០០គីឡូក្រាមក៏មានក្នុងមួយថ្ងៃ។
ដូចគ្នានេះដែរ ប្រជានេសាទក្នុងឃុំចុងឃ្នាស ដែលស្ថិតនៅជ្រុងម្ខាងនៃបឹងទន្លសាប ខេត្តនេះដែរ បានរអ៊ូរទាំស្រដៀងគ្នានេះដែរ។
លោក ញឹម ស៊ីណន អាយុ៤៩ឆ្នាំ ភូមិប្រឡាយ ឃុំសៀមរាប ស្រុក សៀមរាប ខេត្តសៀមរាប បាននេសាទត្រីជាង២០ឆ្នាំមកហើយ។
«ខ្ញុំកត់សម្គាល់ថា ភ្លៀងខ្យល់មិនទៀងទាត់។ ម៉្យាងទៀតទឹកវាតូច ដល់ពេលប៉ះកំដៅថ្ងៃខ្លាំង ត្រីក៏មិនហ៊ានឡើងមកទឹករាក់ ហើយដល់ពេលយើងទៅរកនេសាទនៅទឹកជ្រៅមានការពិបាក ដោយសារប៉ះខ្យល់ភ្លៀងទៅអត់ហ៊ានចេញទៅផ្លូវឆ្ងាយ។ ដូច្នេះហើយមានកម្លាំងចិត្តមួយថា យើងត្រូវតែកាត់បន្ថយការចេញទៅរក។ អត់ហ៊ានចេញឆ្ងាយទេ។ អញ្ចឹងហើយយើងត្រូវផ្អាកឲ្យផុតភ្លៀងខ្យល់សិនបាន យើងចេញទៅរកបាន»។
លោក សន ជា អាយុ៦០ឆ្នាំ រស់នៅភូមិបឹង ឃុំសៀមរាប ស្រុកសៀមរាប ខេត្តសៀមរាប។ លោកអះអាងថា លោកធ្លាប់នេសាទត្រីបាន២០ទៅ៣០គីឡូក្រាម មិនដូចពេលនេះ ដែលបានតែ១០គីឡូក្រាមប៉ុណ្ណោះ។
លោក សន ជា បន្ថែមថា ទឹកធំត្រីសម្បូរ តែបើទឹកតូច ដូច្នេះលោកខ្លាចថា ត្រីបឹងទន្លេសាបនឹងអស់ ហើយក្មេងជំនាន់ក្រោយនឹងលែងបានស្គាល់ប្រភេទត្រីមួយចំនួន។
«បើតែអញ្ចេះយ៉ាប់។ ខ្ញុំថា បើទឹកតូចយ៉ាងនេះយ៉ាប់ ត្រីអត់មាន។ យ៉ាប់ ទាំងអ្នកស្រែ យ៉ាប់ទាំងអ្នកនៅតាមទន្លេសាបក៏យ៉ាប់។ មើលគ្នានៅទីនេះសង្ឃឹមអីគឺសង្ឈឹមត្រី។ ចុះបើទឹកវាតូចរាល់តែឆ្នាំ ត្រីទន្លេសាបមួយក្រវេចប៉ុណ្ណេះ។ កកូររកតែមួយព្រុះអស់បាត់ ទឹកតូចអញ្ចេះ។ តែបើទឹកធំអត់ងាយអស់ទេ។ ត្រីវាពងកូន បែកមែកពេញវាលទៅ វាមិនងាយអស់ទេ»។
ការធ្លាក់ចុះនៃទិន្នផលត្រីក៏ជាក្តីបារម្ភសម្រាប់អ្នកស្រី មុត ថារី អាយុ៣៩ឆ្នាំ ដែលជាអ្នកលក់ត្រីនៅផ្សារលើ។ អ្នកស្រី មុត ថារី បានបន្តថា ត្រីដែលអ្នកស្រីទិញប៉ុន្មានឆ្នាំនេះគឺជាត្រីតូច ទាំងត្រីរ៉ស់ ត្រីរៀល មិនសូវធំដូចឆ្នាំមុនៗទេ។
«អាកាសធាតុប្រែប្រួលហ្នឹង អត់ទឹក និយាយរួមទៅ អត់ទឹកភ្លៀង អត់អី អញ្ចឹងទៅណា៎។ អត់ទឹក អត់ទឹកភ្លៀងអញ្ចឹងទៅ អ្នកនេសាទក៏គ្នាអត់ទឹក ហើយដល់អត់ទឹក ក៏គ្នាអត់រកបាន ក៏មកវិញទៅ។ កាត់បន្ថយអញ្ចឹងទៅ ក៏ឡើងមកលើៗគោកវិញទៅ។ ខ្លះធ្វើសំណង់ ធ្វើអីទៅដើម្បីចញ្ចឹមគ្រួសារ ព្រោះបើនៅចុះទឹកទៅ ទឹកវាតូច រាយមងអត់បាន រាយបានតែត្រីតូចៗ ដូចជាត្រីក្រពើអីហ្នឹង ត្រីធំអត់ទេ»។
អ្នកស្រីបានបញ្ជាក់ថា អ្នកស្រីបានផ្លាស់មកពីស្រុកដងទង់ ខេត្តកំពតមករកស៊ីលក់ដូរក្នុងខេត្តសៀមរាបនេះ៤ឆ្នាំហើយ។ លោកស្រីថា ដោយសារតែនៅខេត្តកំពតពិបាកលក់ដូរ ស្ងាត់មនុស្ស ដែលធ្វើមានចំណាកស្រុក។
ពលរដ្ឋកម្ពុជារស់នៅពឹងផ្អែកលើទិន្នផលត្រីធ្វើជាម្ហូបអាហារ ដែលគេចាត់ទុកថា សម្បូរទៅដោយប្រូតេអ៊ីនសំខាន់សម្រាប់សុខភាព។ ការថយចុះនៃទិន្នផលត្រីក្នុងបឹងទន្លសាបដ៏ធំល្វឹងល្វើយនេះធ្វើឲ្យពលរដ្ឋកម្ពុជាបារម្ភយ៉ាងខ្លាំង។ ក្រុមពលរដ្ឋបានអះអាងថា ដោយសារតែការប្រែប្រួលអាកាសធាតុបានធ្វើឲ្យទឹកទន្លេមានកម្ពស់ទឹកខុសប្រក្រតី រយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។
ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុមិនត្រឹមតែប៉ះពាល់ដល់ប្រជានេសាទប៉ុណ្ណោះទេ តែក៏ប៉ះពាល់ដល់អ្នកដាំបន្លែ ដូចជាលោក ម៉ឺយ លី អាយុ៥២ឆ្នាំ រស់នៅក្នុងភូមិបាគង ឃុំបាគង ស្រុកបាគង ខេត្តសៀមរាបដែរ។
លោកថា ទឹកភ្លៀងមិនទៀងទាត់បានធ្វើឲ្យដំណាំជាច្រើនប្រភេទរបស់ លោក រួមទាំងត្រសក់ផង ត្រូវខូចខាត។
«ខ្ញុំបារម្ភដែរ។ បារម្ភទី១ ខ្លាចភ្លៀងមកខ្លាំង វាជោគជាំខ្លាំងវារលួយ ជាំគល់ រលួយគល់។ បើវាអស់ភ្លៀងមិនអីទេ មិនខូចទេ។ ខែនេះហើយ ប៉ុណ្ណោះហើយ បើសិនណាជាអស់ភ្លៀង អត់អីទេណា៎។ បើសិនជានៅភ្លៀង បើភ្លៀងជាប់ៗទៀតត្រូវតែខូចហើយដំណាំ»។
លោកបានកែច្នៃប្រព័ន្ធរក្សាទឹកស្រោចស្រពដំណាំរបស់លោកតាមវិធី ផ្សេងៗ ដោយសារតែការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។
«វិធីមួយ ដាំដំណាំមានតែបុកអណ្តូងនេះឯង។ នេះជាវិធីមួយ បុកអណ្តូង ទៅ យើងដាក់ធ្វើជាអាងអញ្ចុះឯង ធ្វើជាអាងដាក់កៅស៊ូ បណ្តោយ២ម៉ែត្រទទឹង១ម៉ែត្រ ដាក់ទឹក ហើយក៏រែក ចាក់តាមរងអញ្ចេះឯង។ រែកមួយថ្ងៃៗ ៥០ទៅ៦០អម្រែក»។
លោកបានដាំដំណាំ មានដូចជាម្រះ សណ្តែកកួរ មានដំឡូងជ្វា ជាដើមនៅចំការរបស់លោកមុខផ្ទះ។
លោក សម វិទូ នាយកប្រតិបត្តិនៃមជ្ឈមណ្ឌលអភិវឌ្ឍន៍កសិកម្មកម្ពុជា CEDAC បានអះអាងថា អង្គការរបស់លោកបានជួយពលរដ្ឋក្នុងខេត្តសៀមរាប ឲ្យចេះដាំដុះ ចេះចញ្ចឹមសត្វ ដែលអាចបន្ស៉ាំទៅនឹងអាកាសធាតុប្រែប្រួល។ លោកថា ការឡើងកំដៅ បរិមាណទឹកភ្លៀងប្រែប្រួល ការកើតមានជម្ងឺធ្វើឲ្យពលរដ្ឋច្រើនឡើងធ្វើចំណាកស្រុក។ ពេលគាត់ជួបបញ្ហាអញ្ចឹង គាត់ដាំដុះអត់បាន ហើយជួបជម្ងឺ។
«អញ្ចឹងបាន CEDAC ធ្វើការបណ្តុះបណ្តាលគាត់ហ្នឹង ឲ្យគាត់ធ្វើយ៉ាងណាផលិតឲ្យមានតម្លៃថោកជាងនៅក្នុងប្រទេសវៀតណាម ហើយមានគុណភាពល្អជាង ទាំងប្រទេសវៀតណាម ទាំងប្រទេសថៃ ហើយមានគុណភាពល្អជាងតាមរយៈការជំរុញឲ្យមានការដាំដុះ ការចញ្ចឹមសត្វតាមគោលការណ៍ធម្មជាតិ មានន័យថា យើងប្រើគោលការណ៍ធម្មជាតិដើម្បីដាំដុះ ដើម្បីចញ្ចឹមសត្វ»។
លោកថា មធ្យោបាយ ឬវិធីនានារបស់អង្គការរបស់លោកគឺធ្វើឲ្យកសិករអាចប្រកួតប្រជែងបាន ហើយមិនធ្វើឲ្យរាំងស្ទះ ដោយការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។ ចំពោះបញ្ហានេសាទត្រីវិញ លោកបានអះអាងថា បញ្ហានេះត្រូវការវិធានការចំនួនរបស់រដ្ឋាភិបាល ដើម្បីទប់ទល់នឹងបញ្ហាមនុស្សបង្កើត ហើយនឹងទប់ទល់នឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ ដែលប៉ះពាល់ដល់ទិន្នផលត្រីសម្រាប់ប្រជានេសាទ។
«ព្រោះកាលណាវាឡើងកំដៅខ្លាំង ទឹកមិនអាចរំលាយអុកស៊ីសែនពីក្នុងបរិយាកាសបានទេ។ អញ្ចឹងកាលណាទឹកអត់មានអុកស៊ីសែន ត្រីហ្នឹងក៏វារស់នៅអត់ស្រួលដែរ ព្រោះត្រីដកដង្ហើមដោយប្រើប្រាស់អុកស៊ីសែនសម្រាប់ចញ្ចឹមជីវិត។ អញ្ចឹងពេលហ្នឹងហើយដែលធ្វើឲ្យបរិមាណនៃការកកើតការបង្កកំណើតរបស់ត្រីហ្នឹងត្រូវបានកាត់បន្ថយ ហើយមួយវិញទៀតដោយសារកត្តាមនុស្សដែរ ដោយសារការកាប់ព្រៃលិចទឹក ដោយសារការ ប្រើប្រាស់ថ្នាំពុលគីមីទៅលើដំណាំ ហើយវាហូរច្រោះចូលទៅក្នុងបឹង ទន្លេសាបហ្នឹងដែលកត្តាទាំងអស់ហ្នឹងហើយធ្វើឲ្យបរិមាណត្រីក្នុងបឹងទន្លេសាបត្រូវបានកាត់បន្ថយដែរ»។
មិនមែនតែអង្គការក្នុងស្រុកទេ ដែលផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់ដល់កសិករនោះ អង្គការអន្តរជាតិមួយចំនួនទៀតក៏មានកម្មវិធីជួយកសិករដែរ។
លោក យឹម សុខសុភាស់ ជាអ្នកក្សេត្រសាស្ត្រថ្នាក់ជាតិនៃការិយាល័យអង្គការស្បៀងអាហារ និងកសិកម្មនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ។
លោកថ្លែងថា ពេលនិយាយអំពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុភាគច្រើនគេស្តីបន្ទោសលើធម្មជាតិ តែលោកសង្កេតឃើញថា ភាគច្រើនគឺបណ្តាលពីមនុស្ស ហើយចំណុចដែលលោកសង្កេតឃើញធំជាងគេ ដែលជាការចូលរួមចំណែកដល់ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុហ្នឹង គឺការថយចុះនូវធនធានព្រៃឈើរបស់កម្ពុជា ហើយទន្ទឹមហ្នឹងគឺការបំភាយឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ ដែលចូលរួមចំណែកច្រើនដែរដល់ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុហ្នឹង។
«ជាការព្រួយបារម្ភគឺយើងមានការព្រួយបារម្ភច្រើន តែទន្ទឹមនឹងហ្នឹងគឺយើងត្រូវជួយគាត់ ដើម្បីឲ្យគាត់បន្ស៊ាំទៅនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ មានន័យថា យើងត្រូវពង្រឹងសមត្ថភាពបន្ស៊ាំរបស់គាត់ ឧទាហរណ៍ ដូចជាការស្តារព្រៃឡើងវិញអីហ្នឹង ក៏ជាផ្នែកមួយដែរ។ មួយទៀតការបណ្តុះបណ្តាល បច្ចេកទេសកសិកម្ម ការបង្កើនជម្រើសមុខរបរចញ្ចឹមជីវិតផ្សេងៗ ទៅដល់ គាត់ក៏ជាជម្រើសមួយដើម្បីជួយគាត់ ដើម្បីឲ្យគាត់អាចផ្ស៉ាំទៅនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុហ្នឹងបានដែរ»។
លោក ឡឹក សុធារ អ្នកសម្របសម្រួលកិច្ចការមនុស្សធម៌នៃអង្គការ Oxfam ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បានថ្លែងថា ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុធ្វើឲ្យចំនួនទឹកភ្លៀងមានការថយ និងបង្កទៅជាកត្តាគ្រោះរាំងស្ងួត ឬក៏ទឹកជំនន់ ហើយដែលនាំឲ្យមានការលំបាកដល់ប្រជាជនទាំងមូលក្នុងការបង្កើនផល។
«ផលប៉ះពាល់គឺមានច្រើនសណ្ឋាន ហើយកម្រិតនៃផលប៉ះពាល់គឺផ្សេងៗគ្នា ទៅតាមសមត្ថភាពនៃគ្រួសានីមួយៗ។ ដោយឡែក បើយើងនិយាយពីការប្រែប្រួលអាកាសធាតុតែម្តងគឺវាប៉ះពាល់ជាទូទៅដល់ប្រជាជន។ តែយើង ឃើញថា ស្រីដែលជាមេគ្រួសារ ឬក៏ស្រី្តដែលស្ថិតនៅក្នុងគ្រួសារក្រីក្រគឺរងការប៉ះពាល់ខ្លាំងជាងគេ។ ក្នុងនោះយើងឃើញថា ទី១ វាប៉ះពាល់ដល់ធនធានទឹកសម្រាប់ការប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃ ក៏ដូចជាសម្រាប់មុខរបរកសិកម្ម។ ទី២ វាធ្វើឲ្យមានការប្រែប្រួលរបបទឹកភ្លៀង ដែលនេះជាការប៉ះពាល់ដល់ប្រជាជន ក៏ដូចជាកសិករទូទៅគឺរបបទឹកភ្លៀងគឺអាចថា រដូវវស្សាអាចយឺត ហើយធ្វើឲ្យកម្លាំង ឬបរិមាណទឹកភ្លៀងមានការប្រែប្រួល»។
យ៉ាងណាក្តី ក្រុមប្រជាពលរដ្ឋ រួមទាំងលោក ឆុំ នៅឃុំកំពង់ភ្លុក បានអះអាង ថា លោកមានការស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការចេញទៅកណ្តាលបឹង ដើម្បីនេសាទ ដោយសារមានខ្យល់ និងកំដៅឡើងខ្លាំង ដែលមិនអាចឲ្យគាត់រកត្រីបាន។
«ខុសគ្នាឆ្ងាយ ខុសជាងឆ្នាំទៅមិញ។ ខុសហើយក្តៅទៀត។ ឆ្នាំនេះក្តៅណាស់ ក្តៅហើយអត់ទឹកផឹកទៀត»។
លោក នឹង នី ប្រធានឃុំកំពង់ភ្លុក បានថ្លែងថា ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងភូមិសឹង តែ១០០ភាគរយប្រកបមុខរបរនេសាទត្រីតាំងពីបុរាណមក។ លោកបានអះអាងថា សហគមន៍បានត្រៀមចាត់វិធានការ និងការរៀបចំទីទួលសុវត្ថិភាព រៀបចំមធ្យោបាយកាណូតសម្រាប់បង្កាដល់ការផ្លាស់ប្តូរអាកាសធាតុ ជាពិសេសនៅរដូវប្រាំងមានជីកស្រះរក្សាទឹកទុកសម្រាប់ពេលមានភ្លើងឆេះព្រៃជាដើម។
«ហើយការបង្ការមួយទៀត ដូចខ្ញុំបានជម្រាបហើយ យើងមានជីកស្រះទឹកដើម្បីស្តុកទឹកសម្រាប់ពេលទឹកទន្លេរីងអស់ យើងមានទឹកប្រើប្រាស់។ ហើយមួយទៀត ប្រភពទឹកនេះ យើងអាចយកទៅជួយសង្គ្រោះ។ កាលណាមានភ្លើងឆេះព្រៃអី យើងមានទឹក មានប្រភពទឹករបស់យើង»៕
