ក្រុមអ្នកជំនាញនិយាយថា គម្រោងរបស់ប្រទេសចិនក្នុងការដាក់ពង្រាយរោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរអណ្តែតនៅក្នុងសមុទ្រចិនមានជម្លោះអាចបង្កើនការតានតឹងជាមួយប្រទេសឯទៀតៗ ដែលធ្វើការទាមទារដែរ និងធ្វើឱ្យអន្តរាយដល់សន្តិសុខតំបន់ ហើយថា ប្រទេសទាំងនេះគួរធ្វើការតាមរយៈក្របខណ្ឌពហុភាគី ដើម្បីទប់ទល់នឹងចិន។
កាសែត The Washington Post របស់អាមេរិក បានរាយការណ៍កាលពីដើមខែឧសភាថា ប្រទេសចិនគ្រោងនឹងបញ្ជូនរោងចក្រថាមពលនុយក្លេអ៊ែរអណ្តែត ២០ ទៅកាន់បណ្តាកោះដែលខ្លួនទាមទារថាជារបស់ផងខ្លួន នៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដែលនៅទីនោះចិនមានជម្លោះទឹកដីយូរយារមកហើយជាមួយប្រទេសខ្លះក្នុងតំបន់។
ប្រទេសចិនបានទាមទារសមុទ្រចិនខាងត្បូងសឹងតែទាំងអស់ថាជារបស់ផងខ្លួន ទោះជាមានសេចក្តីសម្រេចមួយដោយតុលាការអាជ្ញាកណ្តាលអចិន្ត្រៃយ៍កាលពីឆ្នាំ ២០១៦ ដែលច្រានចោលការអះអាងនេះថា «គ្មានមូលដ្ឋានផ្លូវច្បាប់» ក៏ដោយ។ ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ហើយជាពិសេសប្រទេសវៀតណាមនិងប្រទេសហ្វីលីពីន ក៏បានទាមទារថាប្រជុំកោះខ្លះនិងផ្នែកខ្លះនៃដែនសមុទ្រនេះថាជារបស់ផងខ្លួនដែរ។
អ្នកស្រី Pratnashree Basu ជាអ្នកស្រាវជ្រាវជំនួយនៃកម្មវិធីខាងការសិក្សាយុទ្ធសាស្ត្រនៃមូលនិធិ Observer Research មានមូលដ្ឋាននៅប្រទេសឥណ្ឌា។ អ្នកស្រីបាននិយាយប្រាប់វីអូអេនៅក្នុងការទាក់ទងគ្នាតាមអ៊ីមែលថា ប្រទេសឯទៀតៗដែលទាមទារទឹកដីដែរនោះ យល់ថា គម្រោងការប្រតិបត្តិការរោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរទាំងនេះរបស់ចិនជា «ការប្រឈមផ្ទាល់មួយ» ដល់អធិបតេយ្យភាពរបស់ពួកគេ ប្រសិនបើម៉ាស៊ីននុយក្លេអ៊ែរទាំងនេះត្រូវដាក់ពង្រាយនៅកន្លែងមានការទាមទារដណ្តើមគ្នានោះ។
អ្នកស្រី Basu បាននិយាយយោងដល់ច្បាប់វៀតណាមកាលពីឆ្នាំ ២០០៨ អំពីថាមពលបរមាណូ ដែលតម្រូវឱ្យនាវាដើរដោយកម្លាំងនុយក្លេអ៊ែរក្នុងដែនទឹកវៀតណាម ត្រូវមានការអនុញ្ញាតពីនាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់ប្រទេស។
អ្នកស្រីបានកត់សម្គាល់ថា បទបញ្ញត្តិបែបនេះមិនមាននៅហ្វីលីពីនទេ តែរដ្ឋាភិបាលក្រុងម៉ានីលអាចនៅតែ «អះអាងអំពីសិទ្ធិខ្លួនក្នុងការតាមដានម៉ាស៊ីននុយក្លេអ៊ែរចិនមួយតាមរយៈច្បាប់សមុទ្ររបស់ខ្លួន»។
តាំងពីឆ្នាំ ២០១៤ មក ចិនបានចាក់បំពេញដីដើម្បីបង្កើតកោះសិប្បនិម្មិតលើកន្លែងខ្លះដែលខ្លួនគ្រប់គ្រងក្នុងប្រជុំកោះ Spratly ដែលរដ្ឋាភិបាលក្រុងហាណូយនិងរដ្ឋាភិបាលក្រុងម៉ានីលទាមទារថាជារបស់ផងខ្លួនដែរ។
អ្នកស្រី Basu បានសរសេរពន្យល់ទៅកាន់វីអូអេថា៖ «ដោយសារមានការពង្រឹងទីតាំងរឹងមាំរបស់រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង ដោយមិនគិតពីច្បាប់អន្តរជាតិ គម្រោងដាក់ពង្រាយម៉ាស៊ីននុយក្លេអ៊ែរទាំងនេះអាចបង្កើនការក្តាប់យកកោះសិប្បនិមិត្តទាំងនេះ ដែលរដ្ឋាភិបាលប៉េកាំងបានកសាងនិងបំពាក់ដោយហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធយោធា»។
អ្នកស្រីបានព្រមានថា ចំណាត់ការនេះអាចបង្កើនភាពតានតឹងដែលមានហើយនោះ។
លោក Ha Hoang Hop ជាអ្នកស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់នៅវិទ្យាស្ថាន ISEAS Yusof Ishak មានមូលដ្ឋាននៅប្រទេសសិង្ហបុរី។ លោកបាននិយាយប្រាប់វីអូអេថា៖ «មិនជាអ្វីទេសម្រាប់ប្រទេសឯទៀតៗដែលធ្វើការទាមទារដែរ ប្រសិនបើចិនគ្រាន់តែបើកកប៉ាល់រោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង»។
លោក Hop បានថ្លែងថា៖ «តែយ៉ាងណាក៏ដោយ បើចិនចតនាវានេះនៅប្រជុំកោះ Spratly ឬប្រជុំកោះ Paracel ដែលជាប្រជុំកោះមួយទៀតទាមទារដោយរដ្ឋាភិបាលប៉េកាំងនិងរដ្ឋាភិបាលហាណូយ តែគ្រប់គ្រងដោយប៉េកាំង នោះវៀតណាមប្រាកដជានឹងតវ៉ា»។
លោកបាននិយាយបង្ហាញហេតុផលថា ការដាក់ពង្រាយនាវារោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរនៅឯកោះដែលវៀតណាមទាមទារថា ជារបស់ផងខ្លួនជា «ការរំលោភលើសិទ្ធិអធិបតេយ្យភាពនៃប្រទេសវៀតណាម» ដោយកត់សម្គាល់ថាការដាក់ពង្រាយបែបនេះនឹងគាំទ្រដល់សកម្មភាពយោធានិងការយាមល្បាតរបស់ចិននៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង។
លោក Hop បានបន្ថែមថា៖ «ប្រសិនបើនាវាដឹកម៉ាស៊ីននុយក្លេអ៊ែរបម្រើសកម្មភាពយោធាចិនដូចជាសង្គ្រាមអគ្គិសនី ការឈ្លបយកការណ៍ ការឃ្លាំមើលដែនអាកាស សង្គ្រាមដ្រូនក្នុងចំណោមសកម្មភាពឯទៀតៗ វាអាចដាក់ឱ្យមានការគំរាមកំហែងធ្ងន់ធ្ងរដល់សន្តិសុខតំបន់»។ លោកបានព្រមានថា ប្រសិនបើនាវាទាំងនោះផ្ទុកមីស៊ីលនុយក្លេអ៊ែរ ការណ៍នេះអាចជា«ការរំលោភលើច្បាប់អន្តរជាតិ»។
អ្នកស្រី Basu នៃមូលនិធិ Observer Research បានកត់សម្គាល់ថា រោងចក្រថាមពលនុយក្លេអ៊ែរអណ្តែតអាចផ្តល់ថាមពលឱ្យការរុករកប្រេងនិងឧស្ម័នក្នុងលំហសមុទ្រដោយប្រទេសចិននិងជាពិសេសឱ្យដល់មូលដ្ឋានយោធា។ អ្នកស្រីបានបន្ថែមថា៖ «ការមានថាមពលអគ្គិសនីគ្រប់គ្រាន់ក៏ពង្រឹងសមត្ថភាពឃ្លាំមើលនិងការឆ្លើយតបរហ័សដែរ»។
លោក Raymond Powell ជាមេដឹកនាំក្រុមមួយនៅមជ្ឈមណ្ឌល Gordian Knot ខាងនវានុវត្តន៍សន្តិសុខជាតិនៃសាកលវិទ្យាល័យ Stanford។ នៅពេលត្រូវសួរអំពីអ្វីដែលវៀតណាមនិងហ្វីលីពីនអាចធ្វើបានដើម្បីទប់ទល់នឹងចំណាត់ការនេះរបស់ចិន លោកបាននិយាយប្រាប់វីអូអេតាមអ៊ីមែលថា លោក «មិនប្រាកដទេថាមានវិធីណាមួយសម្រាប់ប្រឆាំងនឹងការប្រើប្រាស់រោងចក្រថាមពលនុយក្លេអ៊ែរអណ្តែតដោយប្រទេសចិននៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងនោះទេ»។
លោកបានសរសេរក្នុងអ៊ីមែលនេះថា៖ «ចិនមិនទំនងជាមិនឆ្លើយតបនឹងសម្ពាធពីខាងក្រៅឱ្យខ្លួនបញ្ឈប់វិធានការនេះទេ ហើយវាក៏មិនច្បាស់លាស់ដែរថា [រោងចក្រថាមពលនុយក្លេអ៊ែរអណ្តែតដោយប្រទេសចិន]នេះជាការរំលោភលើច្បាប់អន្តរជាតិឬបទបញ្ញត្តិណាមួយទេបើចិនជម្រុលចំណាត់ការនេះទៅមុខ»។
លោក Hop នៃវិទ្យាស្ថាន ISEAS Yusof Ishak បានពោលថា ប្រទេសទាមទារឯទៀតៗអាចពិចារណាជួលរោងចក្រថាមពលនុយក្លេអ៊ែរអណ្តែតផលិតដោយពួកប្រទេសលោកខាងលិចឬរុស្ស៊ីដើម្បីដាក់ពង្រាយនៅតាមកោះដែលពួកគេត្រួតត្រាក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងជាផ្នែកមួយនៃយុទ្ធសាស្ត្រ«ធ្វើការតបតដេញជើងគ្នា»។
អ្នកស្រី Basu បាននិយាយថា ពួកប្រទេសទាមទារទឹកដីទាំងនេះនិងសហរដ្ឋអាមេរិកគួរធ្វើការតាមរយៈមធ្យោបាយសមាគមអាស៊ាននិងវេទិកាតំបន់ឯទៀតៗ ដើម្បីដោះស្រាយកង្វល់អំពីម៉ាស៊ីននុយក្លេអ៊ែរបណ្តែតទឹកដើម្បីឧបត្ថម្ភផ្ចុងផ្ដើមការទាក់ទងគ្នាជាពហុភាគីជាជាងសកម្មភាពឯកតោភាគី។
អ្នកស្រីបានសរសេរថា៖ «ពួកប្រទេសទាំងនេះអាចប្រឆាំងនឹងការដាក់ពង្រាយរោងចក្រថាមពលនុយក្លេអ៊ែរអណ្តែតទឹកក្នុងដែនសមុទ្រមានជម្លោះតាមរយៈតុលាការអន្តរជាតិឬសាលាក្តី ដើម្បីឱ្យមានសេចក្តីសម្រេចដែលអាចកម្រិតឬធ្វើនិយតកម្មកិច្ចប្រតិបត្តិការរបស់ពួកគេ»។
អ្នកស្រី Basu បានបន្ថែមថា ពួកប្រទេសទាំងនេះគួរប្រឹងប្រែងធ្វើឱ្យមានការអនុវត្តច្បាប់អន្តរជាតិដែលមានស្រេចហើយ ដូចជាអនុសញ្ញាអ.ស.ប.ស្តីពីច្បាប់សមុទ្រ (UNCLOS) ដល់រោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរអណ្ដែតទឹក។
បើតាមអ្នកស្រី Basu ថា បន្ថែមលើនេះការកសាងសម្ពន្ធភាពជាមួយក្រុមអង្គការបរិស្ថានសាកលនិងអង្គការខាងសុវត្ថិភាពសម្រាប់ដាក់សម្ពាធឱ្យមានបទបញ្ញត្តិម៉ឹងម៉ាត់ជាងមុនលើរោងចក្រនុយក្លេអ៊ែរអណ្តែតទឹកក៏អាចជាជម្រើសមួយដែរ៕
ប្រែសម្រួលដោយ លោក ឈឹម សុមេធ វីអូអេ
