អតីតនាយករដ្ឋមន្រ្តី លី ក្វាន់យូ នៃប្រទេសសិង្ហបុរី បានទទួលមរណភាពកាលពីព្រឹកថ្ងៃច័ន្ទ។ លោកមានជន្មាយុ៩១ឆ្នាំ។ លោក លី ជាមេដឹកនាំប្រទេសសិង្ហបុរីចាប់ពីឆ្នាំ១៩៥៩រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩០ ក៏ប៉ុន្តែលោកនៅតែជាឥស្សរជននិងជាអ្នករៀបចំយុទ្ធសាស្រ្តដ៏មានឥទ្ធិពលម្នាក់អំពីសេដ្ឋកិច្ចរបស់រដ្ឋជាទីក្រុងនោះ។
លោក Harry ឬក៏លោក លី ក្វាន់យូ ជាជនជាតិសិង្ហបុរីជំនាន់ទី៤ដែលបុព្វបុរស បានធ្វើចំណាកស្រុកពីខេត្តក្វាងទុងនៃប្រទេសចិនក្នុងទសវត្សរ៍១៨៦០ បានដើរតួនាទីដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងការដឹកនាំកោះជារដ្ឋនោះក្រោយពីសម័យអាណានិគមឆ្ពោះទៅកាន់ជោគជ័យខាងសេដ្ឋកិច្ច។
ជាអ្នកនៅរស់រានមានជីវិតម្នាក់ពីការត្រួតត្រារបស់កងទ័ពអធិរាជជប៉ុននៅក្នុងប្រទេសសិង្ហបុរី លោក លី បានសិក្សាសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍នៃប្រទេសអង់គ្លេសបន្ទាប់ពីសង្គ្រាមហើយបានចូលរៀនសាកលវិទ្យាល័យ Cambridge ដោយបានទទួលសញ្ញាប័ត្រផ្នែកច្បាប់។
ជីវិតនយោបាយរបស់លោកបានចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ១៩៥៤ដោយការបង្កើតគណបក្ស People's Action Party (PAP) ដែលគណបក្សចម្រុះនៃវណ្ណៈថ្នាក់កណ្តាលហើយនិងក្រុមសហជីពដែលលម្អៀងទៅរកកុម្មុយនិស្ត។ នៅឆ្នាំ១៩៥៥ លោក លី ជាមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងនៅក្នុងរដ្ឋសភា។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបែកបាក់ក្នុងគណបក្ស People’s Action Party (PAP) ដោយអ្នកស្តាំនិយមនៅក្នុងគណបក្សបាននាំឲ្យមានការចាប់ខ្លួនក្រុមអ្នកគាំទ្រលទ្ធិកុម្មុយនិស្តនៅឆ្នាំ១៩៥៧។
គណបក្ស PAP បានទទួលជ័យជម្នះនៅក្នុងការបោះឆ្នោតដ៏លើសលប់នៅឆ្នាំ១៩៥៩ ហើយលោក លី ក្វាន់យូ បានក្លាយជានាយករដ្ឋមន្រ្តីលើកដំបូងរបស់ប្រទេសសិង្ហបុរី ជាតួនាទីមួយដែលលោកបានកាន់កាប់រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩០ មុនពេលទទួលតំណែងជារដ្ឋមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់។
លោក Carl Thaye ជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយនៅឯសាកលវិទ្យាល័យ New South Wales ក្នុងប្រទេសអូស្រ្តាលីនិយាយថា លោក លី ជាមនុស្សសំខាន់ក្រៃលែងដល់អនាគតរយៈពេលយូររបស់ប្រទេសសិង្ហបុរី។
«ប្រវត្តិនៃប្រទេសសិង្ហបុរីសម័យទំនើបមិនអាចត្រូវនិយាយដោយគ្មានការនិយាយសំដៅដល់លោក លី ក្វាន់យូ ទេ។ លោកបានធ្វើឲ្យប្រទេសនេះចេញពីការគ្រប់គ្រងរបស់អាណានិគមឆ្ពោះទៅកាន់ឯករាជ្យ។ លោកបានរារាំងការប្រកួតប្រជែងពីក្រុមឆ្វេងខាងសង្គមនិយមហើយបន្ទាប់មក លោកបានត្រួតត្រានយោបាយ »។
លោក លី បានប្រឈមបញ្ហាខាងនយោបាយនៅពេលលោកធ្វើជានាយករដ្ឋមន្រ្តី។ គោលដៅមុនដំបូងគឺបង្កើតសហព័ន្ធម៉ាឡស៊ីដែលរួមមានសិង្ហបុរី ម៉ាឡេយ៉ា សាបា និងសារ៉ាវ៉ាក់។
ក៏ប៉ុន្តែ ការខ្វែងគំនិតគ្នាភ្លាមៗបានកើតចេញឡើងរវាងនាយករដ្ឋមន្រ្តី Tunku Abdul Rahman នៃឧបទ្វីបម៉ាឡេស៊ីនិងលោក លី ជាពិសេសបន្ទាប់ពីកុប្បកម្មខាងជាតិសាសន៍រវាងចិននិងក្រុមអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាមនៅឆ្នាំ១៩៦៤ ហើយនិងម្តងទៀតនៅឆ្នាំ១៩៦៥។ ហើយនៅថ្ងៃទី៩ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៦៥ លោក Abdul Rahman បានអំពាវនាវឲ្យមានការបំបែករដ្ឋនេះ។
«មានការខ្វែងគំនិតគ្នារវាងរដ្ឋាភិបាលកណ្តាលនិងមេដឹកនាំរបស់រដ្ឋាភិបាលរដ្ឋសិង្ហបុរី។ ហើយ ការខ្វែងគំនិតទាំងនេះមានច្រើនទម្រង់និងច្រើនប្រភេទបំផុតដែលមិនអាចដោះស្រាយបានហើយយើងបានសម្រេចចិត្តថា យើងត្រូវតែបំបែកគ្នា»។
អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត និយាយថា លោក លី បានជំទាស់ប្រឆាំងលោក Abdul Rahman ដែលពេញចិត្តពលរដ្ឋម៉ាឡេក្នុងមូលដ្ឋានច្រើនជាងជនជាតិភាគតិចចិន។ លោក លី មានការរកាំចិត្តយ៉ាងខ្លាំងពីព័ត៌មាននៃការបំបែករដ្ឋនេះ
«អស់លោក អ្នក ដឹងទេថា ក្នុងមួយជីវិតនៃភាពពេញវ័យរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំជឿជាក់ក្នុងការរួមបញ្ចូលគ្នារបស់ម៉ាឡេស៊ីហើយនិងសាមគ្គីភាពនៃទឹកដីទាំង២នេះ។ អស់លោក អ្នក ដឹងទេថា ការជាប់ទាក់ទិនខ្លះនៃលក្ខណៈភូមិសាស្រ្តនិងចំណងទាក់ទងសាច់ញាតិ នឹងទៅជាយ៉ាងដូចម្តេច បើយើងបញ្ឈប់ការបញ្ចូលគ្នានេះ»។ ក្នុងអាយុ៤២ឆ្នាំ លោក លី បានក្លាយជាមេដឹកនាំតែមួយគត់របស់សិង្ហបុរីដែលខិតខំយ៉ាងខ្លាំងលើការរីកលូតលាស់ខាងសេដ្ឋកិច្ចដើម្បីស្ថាបនាសាធារណរដ្ឋមួយហើយនិងជម្រុញឲ្យមានសាមគ្គីភាព។
«ខ្ញុំមិននៅទីនេះដើម្បីលេងល្បែងរបស់ជនណាម្នាក់ទេ។ ខ្ញុំមានការទទួលខុសត្រូវជីវិតមនុស្ស៣ឬ៤លាននាក់ហើយសិង្ហបុរីនឹងរស់រានមានជីវិត»។
ក្រុមអ្នកវិភាគនិយាយថា កម្លាំងរបស់លោក លី ស្ថិតលើការបង្កើតបទដ្ឋាននិងគោលដៅ ដែលជាអ្នកគិតយុទ្ធសាស្រ្តម្នាក់ដើម្បីលើកស្ទួយធនធានដ៏មានតម្លៃរបស់សិង្ហបុរីគឺពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន។
ការវិនិយោគទុនបរទេសបានកើតមានឡើងជាបន្ទាប់។ ដោយមានការរីកលូតលាស់សេដ្ឋកិច្ចជារឿយៗជិត១០ភាគរយក្នុងរយៈពេលជាច្រើនទសវត្សរ៍ លោក លី បានជួយកំណត់ពីគំរូនៃការអភិវឌ្ឍន៍មូលធននិយមដែលត្រូវបានអនុវត្តដោយខ្លាអាស៊ីផ្សេងទៀតដូចជា ទីក្រុងហុងកុង កោះតៃវ៉ាន់និងប្រទេសកូរ៉េខាងត្បូងដែរ។
លោក Michael Barr អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយនៅឯសាកលវិទ្យាល័យ Flinders ក្នុងរដ្ឋSouth Australiaបាននិយាយថា ក្នុងឋានៈជាប្រទេសឧស្សាហកម្ម សិង្ហបុរី បានងើបឡើងជារដ្ឋបែបទីក្រុងទំនើបមួយ។
«សមិទ្ធិផលដ៏ធំធេងមួយនៃសមិទ្ធិផលដ៏ធំធេងនានារបស់លោកលី ក្វាន់យូ ខ្ញុំ គិតថា កេរ្តិ៍ដំណែលវិជ្ជមានរបស់លោក គឺពីរបៀបដែលលោកបានទទួលស្គាល់ហើយនិងទាញយកអត្ថប្រយោជន៍ពីធម្មជាតិរបស់សិង្ហបុរី ហើយបានប្រែក្លាយវាឲ្យទៅជារបៀបមួយដែលមានលក្ខណៈខុសប្លែកពីគេ»។
សិង្ហបុរីបានក្លាយជាកំពង់ផែសមុទ្រដ៏មមាញឹកបំផុតរបស់ពិភពលោក ទើបតែកាលពីពេលថ្មីៗនេះបានត្រូវនាំមុខដោយទីក្រុងសៀងហៃនៃប្រទេសចិន។
ការវិនិយោគទុនបានហូរចូលក្នុងផ្នែកចម្រាញ់ប្រេងកាត ការអភិវឌ្ឍនេះក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលដឹកជញ្ជូនក្នុងតំបន់ អាកាសចរណ៍បានល្បីល្បាញលើឆាកអន្តរជាតិហើយវិស័យធនាគារជាផ្នែកដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងទីផ្សារហិរញ្ញវត្ថុសាកលលោក។
លោក Barr បានមានប្រសាសន៍ទៀតថា លោក លី ក៏បានប្រមូលផ្តុំអ្នករដ្ឋបាលសំខាន់ៗដើម្បីធ្វើផែនការអភិវឌ្ឍន៍នៅពេលអនាគតសម្រាប់ប្រទេសសិង្ហបុរី។
«លោកបានប្រមូលផ្តុំក្រុមអ្នកដឹកនាំខាងនយោបាយដ៏សំខាន់ហើយនិងមហាជនខាងនយោបាយក្លាយទៅជាអ្វីដែលហៅថាក្រុមបុរសដែលមានការឆ្នៃប្រឌិតខ្ពស់ហើយនិងអ្នករដ្ឋបាលដែលមានសមត្ថភាព។ ហើយបើគ្មានការដឹកនាំខាងនយោបាយរបស់លោក នឹងមិនអាចបង្កើតអនុត្តរភាពខាងនយោបាយដែលពួកគេអាចធ្វើបានទេ»។
វិធីដោះស្រាយតឹងតែងរបស់លោក លី លើផ្នែកនយោបាយនិងក្រុមប្រឆាំងក៏បាននាំឲ្យមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះថាជាជនផ្តាច់ការដែរ។
ការអនុវត្តច្បាប់សន្តិសុខផ្ទៃក្នុង (ISA) របស់រដ្ឋាភិបាលប្រឆាំងនឹងក្រុមប្រឆាំងនិងអ្នករិះគន់បានត្រូវប្រើប្រាស់ដើម្បីឃុំឃាំងក្រុមអ្នកនយោបាយ សកម្មជននិងសហជីព។
នៅឆ្នាំ១៩៦៣ មនុស្ស១០០នាក់ បានត្រូវចាប់ខ្លួន រួមមានលោក Said Zahari អតីតបណ្ណាធិការកាសែត ដែលត្រូវជាប់ឃុំឃាំងអស់រយៈពេល១៧ឆ្នាំដោយគ្មានការកាត់ទោស។ នៅឆ្នាំ១៩៨៧ មន្រ្តីព្រះវិហាររ៉ូម៉ាំងកាតូលិក សកម្មជនសង្គមនិងអ្នកមានអាជីព២២នាក់ បានត្រូវឃុំខ្លួន ដោយរងការចោទប្រកាន់ពីការរួមគំនិតជាមួយក្រុមឆ្វេងនិយម។ នៅក្នុងការប្រឈមការរិះគន់ពីបណ្តាញព័ត៌មានក្នុងស្រុកនិងបរទេស លោក លី បានប្តឹងបណ្តាញផ្សាយព័ត៌មាននៅតុលាការ។ ក៏ប៉ុន្តែ លោក លី មិនមែនជាអ្នកសុំអភ័យទោសចំពោះការចាត់វិធានការខ្លាំងៗរបស់លោកនោះទេ។
«នរណាក៏ដោយ គ្រប់គ្រងប្រទេសសិង្ហបុរីត្រូវតែប្រើកណ្តាប់ដៃដែក បើពុំដូច្នេះទេ នឹងត្រូវចុះចាញ់។ នេះ មិនមែនជាល្បែងបៀរទេ។ នេះជាជីវិតរបស់លោកអ្នកនិងជីវិតរបស់ខ្ញុំ។ ខ្ញុំបានចំណាយវេលាក្នុងមួយជីវិតដើម្បីស្ថាបនាប្រទេសនេះហើយដរាបណាខ្ញុំនៅទទួលខុសត្រូវ គ្មាននរណាម្នាក់ ផ្តួលរំលំប្រទេសនេះបានទេ»។
សិង្ហបុរីនៅតែជាប្រទេសមួយដែលរដ្ឋត្រួតត្រាដ៏តឹងរ៉ឹងបំផុតលើសេរីភាពនៃការនិយាយស្តី។ ក្នុងឆ្នាំ២០១៤ ការស្ទង់មតិលើសេរីភាពនៃការនិយាយស្តីរបស់អង្គការអ្នកយកព័ត៌មានគ្មានព្រំដែនបានចាត់ទុកសិង្ហបុរីក្នុងចំណោមប្រទេសដ៏ទាបបំផុតនៅក្នុងសេរីភាពនៃការនិយាយស្តីក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ក្រោយប្រទេសភូមា កម្ពុជា ថៃនិងប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី៕
ប្រែសម្រួលដោយ ជឹង ប៉ូជីន
