កំណត់និពន្ធ៖ ថ្មីៗសៀវភៅថ្មីមួយទាក់ទិននិងរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម ដែលមានចំណងជើងថា “When Clouds Fell from the Sky” ឬ «ពេលដែលពពកធ្លាក់ពីលើមេឃ» បានចេញផ្សាយ។ សៀវភៅនេះនិយាយអំពីផលវិបាកទៅលើប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ និងការបាត់បង់របស់ជនជាតិបារាំងដែលមានស្វាមីនិងឪពុកជាជនជាតិខ្មែរ។ លោក នៅ វណ្ណារិននៃវីអូអេខេមរភាសាបានជួបសន្ទនាផ្ទាល់ជាមួយនឹងអ្នកនិពន្ធសៀវភៅនេះគឺ លោក Robert Carmichael នៅក្នុងបន្ទប់ផ្សាយរបស់ វីអូអេ នៅរាជធានីភ្នំពេញ។
VOA៖ ក្នុងខែមេសានេះគឺជាខួបទី៤០ឆ្នាំនៃការចូលកាន់អំណាចរបស់ពួកខ្មែរក្រហម។ នៅក្នុងថ្ងៃទី១៧ខែមេសាឆ្នាំ១៩៧៥ ពួកខ្មែរក្រហមបានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញ និងជម្លៀសប្រជាពលរដ្ឋចេញពីរាជធានី និងទីក្រុងនានា។ នេះជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃការសម្លាប់មនុស្សដ៏សាហាវដែលបានកត់ត្រានៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ដែលបានផ្តាច់ផ្តិលជីវិតប្រជាពលរដ្ឋយ៉ាងហោចណាស់១លាន៧សែននាក់។ ជាមួយគ្នានេះដែរ លោក រ៉ប៊ឺត ខាម៉ៃខល (Robert Carmichael) បានចងក្រង និងចេញផ្សាយសៀវភៅមួយ ជាភាសាអង់គ្លេស អំពីរបបនេះដើម្បីបង្ហាញផលវិបាកនៅក្រោយរបបឧក្រិដ្ឋកម្មនេះ និងការកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម។ សៀវភៅនេះមានចំណងជើងជាភាសាអង់គ្លេសថា “When Clouds Fell from the Sky” ឬដែលខ្ញុំសុំបកប្រែក្រៅផ្លូវការជាភាសាខ្មែរថា «ពេលដែលពពកធ្លាក់ពីលើមេឃ» ។ លោក រ៉ប៊ឺត ខាម៉ៃខល ជាអ្នកសារព័ត៌មានយ៉ាងសកម្មមួយរូប ដែលបានតាមដានប្រវត្តិរឿង និងការកាត់ទោសខ្មែរក្រហម។ លោកក៏ជាអ្នករាយការណ៍ព័ត៌មានឲ្យវីអូអេជាភាសាអង់គ្លេសផងដែរ។ នៅពេលនេះលោកស្ថិតនៅក្នុងបន្ទប់ផ្សាយរបស់វីអូអេដើម្បីរៀបរាប់អំពីសៀវភៅថ្មីរបស់លោក និងបទពិសោធន៍ដែលលោកបានជួបប្រទះ។ បាទ! សុំជំរាបសួរលោក!
លោក Robert Carmichael៖ សួស្តី អរុណសួស្តី! សូមអរគុណ ដែលអនុញ្ញាតឲ្យខ្ញុំមកទីនេះ។
VOA៖ សូមអរគុណលោកចំពោះការចំណាយពេលវេលាដ៏មានតម្លៃរបស់លោកដើម្បីផ្តល់បទសម្ភាសន៍ជាមួយវីអូអេខេមរភាសា បាទ។ ជាបឋមតើលោកអាចរៀបរាប់ប្រាប់មិត្តអ្នកស្តាប់អំពីសៀវភៅរបស់លោកបានទេ ថាតើសៀវភៅនេះសរសេរដើម្បីគោលបំណងអ្វីដែរ បាទ?
លោក Robert Carmichael៖ ដូចអ្វី ដែលលោកបាននិយាយខាងដើម គឺថា ខែនេះជាខួបឆ្នាំទី៤០នៃការដួលរលំក្រុងភ្នំពេញ ហើយសៀវភៅរបស់ខ្ញុំទើបនឹងត្រូវបានបោះពុម្ពផ្សាយ។ សៀវភៅនេះនឹងសំឡឹងមើលទៅលើកត្តានៅពីក្រោយការឡើងកាន់អំណាចរបស់ពួកខ្មែរក្រហម និងផលវិបាកនៃការឡើងកាន់អំណាចនោះ។ ពិតណាស់ គឺមានសភាពអាក្រក់ដូចអ្វីដែលអ្នកស្តាប់វិទ្យុវីអូអេបានដឹងហើយ។ អ្វីដែលខ្ញុំបានចងក្រងនៅក្នុងសៀវភៅនោះ គឺជាជីវិតពិតរបស់មនុស្សប្រាំនាក់ និងរៀបរាប់ពីជីវិតរបស់ពួកគេឆ្លងកាត់រយៈកាលដ៏លំបាកនោះ។ ដូច្នេះ យើងអាចដឹងពីជីវិតអ្នកទាំងប្រាំនោះ នៅក្នុងសម័យកាលចុងសតវត្សទី២០ ដ៏ច្របូកច្របល់របស់ប្រទេសកម្ពុជា និងផលវិបាកដែលរបបនោះបន្សល់ទុកសម្រាប់ពួកគេទាំងនោះ។ នេះគឺគ្រាន់តែជារចនាសម្ព័ន្ធមូលដ្ឋាននៃសៀវភៅនេះប៉ុណ្ណោះ ដែលរួមមានកត្តាបង្ក និងផលវិបាកនៃការឡើងកាន់អំណាចរបស់ពួកខ្មែរក្រហម និងឥទ្ធិពលដែលរបបនោះមានទៅលើមនុស្សប្រាំនាក់។
VOA៖បើតាមអ្វីដែលខ្ញុំបានអាននៅក្នុងសៀវភៅលោក គឺមាននិយាយអំពីជីវិតនៃបុគ្គលមួយរូបដែលទទួលបានអាហារូបករណ៍ទៅសិក្សានៅប្រទេសបារាំង នាដើមឆ្នាំ១៩៥០ផងដែរ។ ហើយលោកត្រូវបានកោះហៅឲ្យទៅស្រុកខ្មែរវិញនាឆ្នាំ១៩៧៧ ពេលដែលខ្មែរក្រហមកាន់អំណាច។ ហើយនេះវាដូចគ្នាទៅនឹងជីវិតបញ្ញវ័ន្តខ្មែរជាច្រើននាក់ផ្សេងទៀត ដែលបានទៅសិក្សានៅក្រៅប្រទេស ហើយត្រូវពួកខ្មែរក្រហមកោះហៅឲ្យមកស្រុកកំណើតវិញ នាពេលនោះដែរ។ តើលោកអាចរៀបរាប់រឿងនេះបានដែរទេ?
លោក Robert Carmichael៖ បុរសដែលលោកនិយាយនេះមានឈ្មោះថា អ៊ុក កេត (Ouk Ket)។ លោកមានស្រុកកំណើតនៅក្រុងភ្នំពេញ។ លោកបានទទួលអាហារូបករណ៍ទៅសិក្សានៅក្រុងប៉ារីស ដូចជនវ័យក្មេងកម្ពុជាជាច្រើនផ្សេងទៀត ដែលមានសមត្ថភាពទទួលបាននៅក្នុងទសវត្សរ៍១៩៥០ និង១៩៦០។ រដ្ឋាភិបាលបារាំងបានផ្តល់អាហារូបករណ៍ដល់រូបលោក។ លោកបានទៅទីក្រុងប៉ារីស នៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៦៨ ដើម្បីសិក្សាផ្នែកវិស្វកម្មស្ថិតិ។ ហើយនៅពេលដែលលោកស្នាក់នៅក្រុងប៉ារីសដើម្បីបំពេញការសិក្សានោះ លោកបានជួបជាមួយនឹងស្រ្តីជនជាតិបារាំងវ័យក្មេងម្នាក់ឈ្មោះម៉ាទីន (Martine)។ នាងក៏ជាផ្នែកមួយនៃសៀវភៅនេះដែរ។ ពួកគេទាំងពីរនាក់បានស្រឡាញ់គ្នា ហើយបានរៀបការនឹងគ្នា។ បន្ទាប់មកលោកកេតត្រូវចាត់តាំងឲ្យធ្វើការនៅស្ថានទូតកម្ពុជាប្រចាំប្រទេសសេណេហ្គាល់។ ដូចនេះ លោកកេត និងម៉ាទីនបានរើទៅនៅប្រទេសសេណេហ្គាល់។ ពួកគេមានកូនពីរនាក់នៅប្រទេសនេះ។
ហើយបន្ទាប់មកនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៧ លោកនៅតែបំពេញការងារនៅស្ថានទូតនៅប្រទេសសេណេហ្គាល់ ហើយក្រសួងការបរទេសនៅភ្នំពេញបានកោះហៅឲ្យលោកវិលត្រឡប់មកវិញ ដោយនិយាយថា លោកត្រូវវិលមកកម្ពុជាវិញដើម្បីអាចបំពេញតួនាទីរបស់លោកឲ្យកាន់តែប្រសើរ។ ដូចនេះហើយទើបលោកបានចាកចេញពីប្រទេសសេណេហ្កាល់ ហើយទុកឲ្យភរិយាវ័យក្មេង និងកូនតូចៗពីរនាក់នៅទីក្រុងប៉ារីស ហើយបានឡើងយន្តហោះមកមាតុភូមិវិញ។ ដំបូងឡើយ យន្តហោះរបស់លោកបានចុះចតនៅទីក្រុង ការ៉ាជី (Karachi) ប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។ លោកបានផ្ញើ កាតប្រៃសនីយ៍ពីទីនោះទៅឲ្យគ្រួសារ។ បន្ទាប់មក លោកបានបន្តដំណើរទៅទីក្រុងប៉េកាំង ប្រទេសចិន។ លោកក៏បានផ្ញើកាតប្រៃសនីយ៍ពីទីនោះទៀត ទៅគ្រួសារនៅទីក្រុងប៉ារីស ដោយនិយាយថា លោកនឹងទាក់ទងនឹងពួកគេ នៅពេលដែលលោកបានដឹងពីអ្វីដែលរដ្ឋាភិបាលចង់ឲ្យលោកធ្វើ ដែលនៅគ្រានោះគឺជារដ្ឋាភិបាលដែលដឹកនាំដោយខ្មែរក្រហម។ លោកបានឡើងយន្តហោះពីក្រុងប៉េកាំង ហើយធ្វើដំណើរមកក្រុងភ្នំពេញ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក ក្រុមគ្រួសារលោកក៏លែងទទួលបានដំណឹងពីរូបលោកតទៅទៀត។ ភរិយារបស់លោកបានចំណាយពេលរាប់ឆ្នាំដើម្បីព្យាយាមស្វែងយល់ថា តើមានរឿងអ្វីកើតចំពោះរួបលោកកេត។ ពេលវេលាបានអូសបន្លាយរាប់ទសវត្សរ៍ ដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌សម្រាប់អ្វីដែលបានកើតទៅលើរួបលោក។ ពិតណាស់ នេះជាអ្វីដែលកូនស្រីរបស់លោកឈ្មោះ នារី (Neari) បានព្យាយាមធ្វើ។ ហើយនាងក៏ជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់ ឬក៏ដូចជាចំណុចសំខាន់នៃរឿងរ៉ាវក្នុងសៀវភៅខ្ញុំដែរ។
VOA៖ តើលោកអាចប្រាប់ប្រិយមិត្តអ្នកស្តាប់បានទេ ថាតើលោកជួបជាមួយនឹងមនុស្សនៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោកយ៉ាងដូចម្តេច?
លោក Robert Carmichael៖ ពិតណាស់ ខ្ញុំបានជួបពួកគេនៅពេលដែលខ្ញុំ... ខ្ញុំគួរតែនិយាយថា ខ្ញុំបានស្នាក់នៅប្រទេសកម្ពុជាពីឆ្នាំ២០០១រហូតដល់ឆ្នាំ២០០៣ ហើយនៅគ្រានោះ ខ្ញុំជានាយកគ្រប់គ្រងនៃសារព័ត៌មានមួយនៅក្រុងភ្នំពេញ។ បន្ទាប់មក ខ្ញុំបានចេញពីកម្ពុជានៅក្នុងឆ្នាំ២០០៣ ហើយបានវិលត្រឡប់មកវិញនៅក្នុ្ងងឆ្នាំ២០០៩ ពីព្រោះខ្ញុំចង់ធ្វើសេចក្តីរាយការណ៍ព័ត៌មានពីការកាត់ទោសសមមិត្តឌុច ដែលជាបុរសមួយរូបដែលធ្លាប់បានគ្រប់គ្រងមន្ទីរសន្តិសុខស-២១ ដែលពេលឥឡូវនេះបានក្លាយជាសារមន្ទីរប្រល័យពូជសាសន៍ទួល ស្លែង។ ទំនាក់ទំនងរវាងឌុច និងសៀវភៅនេះ គឺអ្នកការទូតវ័យក្មេងឈ្មោះលោកអ៊ុក កេត នៅពេលដែលលោកបានវិលមកមាតុភូមិវិញនៅឆ្នាំ១៩៧៧។ ហើយយើងទើបតែបានដឹងនាពេលបច្ចុប្បន្នថា លោកត្រូវបានបញ្ជូនទៅមន្ទីរ ស-២១ នៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ក្រោយពេលលោកមកដល់ប្រទេសវិញ។
លោកត្រូវបានគេឃុំខ្លួននៅទីនោះអស់រយៈពេលជិតប្រាំមួយខែ។ យើងបានសន្និដ្ឋានថា លោកត្រូវបានគេធ្វើទារុណកម្ម សួរចម្លើយ ហើយបន្ទាប់មកយកទៅសម្លាប់។ ដូចនេះ នៅពេលដែលខ្ញុំបានវិលត្រឡប់មកវិញនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៩ ខ្ញុំបានជួបម៉ាទីន និងនារី ដោយចៃដន្យ។ ពួកគេបានស្ថិតនៅសាលាក្តី ព្រោះពួកគេជាភាគីដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីនៅក្នុងសាលាក្តីខ្មែរក្រហម ដោយសារតែសា្វមីអ្នកស្រីម៉ាទីន ដែលជាឪពុករបស់នាងនារី ត្រូវបានគេសម្លាប់នៅក្នុងមន្ទីរស-២១នោះ។ ដូច្នេះ ពួកគេបានមកសាលាក្តីដើម្បីស្តាប់សវនាការកាត់ទោសឌុច។ បន្ទាប់មក នៅអំឡុងឆ្នាំ២០០៩ ពួកគេបានវិលត្រឡប់មកវិញជាច្រើនលើក ដើម្បីផ្តល់សក្ខីកម្មប្រឆាំងឌុច ពាក់ព័ន្ធនឹងផលវិបាកនៃការបាត់ខ្លួនរបស់លោកកេត និងជោគវាសនាដែលពួកគេបានប្រឈម។ នៅសប្តាហ៍ចុងក្រោយនៃការកាត់ទោសនោះ គឺនៅឆ្នាំបន្ទាប់ ឆ្នាំ២០១០ ពួកគេក៏បានវិលត្រឡប់មកស្តាប់សាលក្រមផងដែរ។ ពួកគេបានធ្វើដំណើរពីប្រទេសបារាំងមកប្រទេសកម្ពុជាជាច្រើនលើកច្រើនសារ។ ហើយនេះ ជាហេតុផល ដែលពួកគេមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងសៀវភៅរបស់ខ្ញុំ។
VOA៖ បាទ សុំអរគុណ! លោក Robert Carmichael គឺជាអ្នកសរសេរសៀវភៅមួយដែលមានចំណងជើងថា «ពេលដែលពពកធ្លាក់ពីលើមេឃ» ឬជាភាសាអង់គ្លេសថា “When Clouds Fell from the Sky” ដែលចេញផ្សាយនាពេលថ្មីៗនេះ។ តើហេតុអ្វីបានជាលោកចាប់អារម្មណ៍សរសេរសៀវភៅ អំពីខ្មែរក្រហម និងសាលាក្តីកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមនេះ?
លោក Robert Carmichael៖ ខ្ញុំគិតថា ពាក់ព័ន្ធនឹងបរិបទធំ ខ្ញុំបានព្យាយាមសរសេរសៀវភៅមួយក្បាល ដែលនឹងធ្វើការទាក់ទាញនឹងធ្វើឲ្យអ្នកដែលរស់នៅក្រៅប្រទេសមានការចាប់អារម្មណ៍អំពីអ្វីដែលបានកើតមានឡើងនៅប្រទេសកម្ពុជានៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ដែលមានរយៈពេលមិនដល់បួនឆ្នាំនោះ។ របបខ្មែរក្រហមមិនត្រឹមតែត្រូវឲ្យគេដឹងយ៉ាងទូលំទូលាយនៅលើឆាកអន្តរជាតិប៉ុណ្ណោះទេ តែគួរតែឲ្យគេយល់ឲ្យបានច្បាស់ជាងនេះទៀត ព្រោះថា អ្វីដែលបានកើតឡើងនោះមានសារៈសំខាន់យ៉ាងខ្លាំង ជាពិសេសនៅក្នុងប្រព័ន្ធនយោបាយមួយដែលបានសម្លាប់មនុស្សអស់ជាច្រើននាក់។ រឿងនេះមិនមែនកើតឡើងតែនៅកម្ពុជាទេ តែយើងបានឃើញបញ្ហាដូចគ្នានេះនៅប្រទេសចិន នៅប្រទេសរ៉ូវ៉ាន់ដា (Rwanda) ហើយយើងបានឃើញមាននៅផ្នែកដទៃទៀតក្នុងពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែអ្វីដែលប្រជាជនកម្ពុជាបានឆ្លងកាត់នោះ មិនត្រូវបានគេយល់ច្បាស់ ដូចអ្វីដែលបានកើតឡើងពិតៗនោះទេ។ ដូច្នេះហើយ តាមរយៈមតិដ៏ទូលំទូលាយនេះ ខ្ញុំចង់សរសេរសៀវភៅមួយដើម្បីព្យាយាមពន្យល់ឲ្យបានច្បាស់អំពីបញ្ហាដែលកើតមានឡើង។ ខ្ញុំនិយាយជាមួយម៉ាទីន និងនារី អំពីការបាត់ខ្លួនរបស់មនុស្សដែលជាទីស្រឡាញ់ និងការបាត់បង់របស់ពួកគាត់ទាំងពីរ ដែលជាជនជាតិបារាំង។ ពួកគាត់មិនដែលមករស់នៅប្រទេសកម្ពុជានេះទេ ក៏ប៉ុន្តែរឿងរ៉ាវនៃការបាត់ខ្លួន និងការបំផ្លិចបំផ្លាញដែលកើតមានឡើងនៅក្នុងរបបនោះ បានធ្លាក់ទៅលើជីវិតរបស់ពួកគាត់ដែរ។ វាមានភាពស្រដៀងគ្នាទៅនឹងអ្វីដែលបានកើតមានឡើងចំពោះប្រជាជនកម្ពុជារាប់ម៉ឺននាក់ ឬរាប់លាននាក់ផ្សេងទៀតដែរ។ នៅពេលដែលមនុស្សជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកគាត់បានបាត់ខ្លួនទៅ ពួកគាត់បានត្រឹមតែគិតស្មានថា អ្នកទាំងនោះអាចត្រូវបានគេសម្លាប់ ពីព្រោះគ្មានសាកសព ឬគ្មានអ្វីជាការសំអាងនោះទេ។ គេមានលទ្ធភាពត្រឹមតែស្មានៗប៉ុណ្ណោះថា នោះជាអ្វីដែលអាចកើតឡើងទៅលើពួកអ្នកបាត់ខ្លួនទាំងនោះ។
រឿងនេះពិតជាប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងដល់ផ្លូវអារម្មណ៍របស់អ្នកនៅរស់ទាំងនោះ។ អ្នកចិត្តសាស្រ្តហៅបញ្ហានេះថាជា «ការបាត់បង់ដែលមានភាពមិនច្បាស់លាស់» (Ambiguous Loss) ព្រោះនៅក្នុងអារម្មណ៍ ពួកគេនៅតែយល់ថា មនុស្សដែលជាទីស្រឡាញ់របស់ខ្លួនអាចមានឱកាសនៅរស់រានមានជីវិត ហើយមិនទាន់ស្លាប់នោះទេ ហើយប្រហែលថ្ងៃណាមួយពួកគេនឹងអាចវិលត្រឡប់មកវិញជាមិនខាន។ ក៏ប៉ុន្តែ ពួកអ្នកដែលបាត់ខ្លួនទាំងនោះនឹងមិនវិលត្រឡប់មកវិញទេ។ ខ្ញុំចង់និយាយថា មានឱកាសតិចតួចណាស់ ដែលពួកគេនឹងអាចវិលត្រឡប់មកវិញ។ ដូចក្នុងករណីរបស់លោកអ៊ុក កេតស្វាមីអ្នកស្រីម៉ាទីន អញ្ចឹងដែរ។ យើងទើបបានដឹងនាពេលឥឡូវនេះថា លោកត្រូវបានគេសម្លាប់ ហើយវាគ្មានផ្លូវណាដែលលោកអាចវិលត្រឡប់មកវិញបានឡើយ។ ប៉ុន្តែរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំដំបូង បន្ទាប់ពីលោកបានបាត់ខ្លួន នៅពេលដែលមកដល់ស្រុកក្នុងឆ្នាំ១៩៧៧នោះ ម៉ាកទីន និងនារី តែងតែសង្ឃឹមហើយសង្ឃឹមទៀតថា អ្វីដែលពួកគាត់បានដឹង ឮពីប្រទេសកម្ពុជានាគ្រានោះ គឺមិនពិតទេ រហូតមកដល់ប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ពេលដែលពួកគាត់បានទទួលភស្តុតាងដែលពួកគេត្រូវការ ហើយដឹងអំពីអ្វីដែលបានកើតឡើងដ៏ពិតប្រាកដទៅលើរូបលោកកេត។ ដូច្នេះហើយ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថា ជនជាតិបារាំងទាំងពីររូបនេះមានការជាប់ពាក់ព័ន្ធខ្លាំងទៅនឹងអ្វីដែលប្រទេសកម្ពុជាបានជួបប្រទះ ហើយអាចជាការបង្ហាញមួយឲ្យអ្នក ដែលរស់នៅបស្ចឹមប្រទេសដូចជា សហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា ចក្រភពអង់គ្លេស និងអូស្រ្តាលី បានដឹងច្រើនទៀតអំពីប្រទេសកម្ពុជា។ ពួកគេទាំងនោះស្គាល់ប្រទេសបារាំងច្រើនជាងប្រទេសកម្ពុជា។ ហើយវាជាមធ្យោបាយមួយ ដែលយើងអាចប្រាប់អ្នកទាំងនោះអំពីអ្វីដែលទាក់ទិននឹងសោកនាដកម្មនៅកម្ពុជា។ បន្ទាប់មក សមាជិកដទៃទៀតនៃគ្រួសារលោកកេតក៏បានបង្ហាញខ្លួននៅក្នុងសៀវភៅនេះដែរ ដើម្បីពណ៌នារឿងរ៉ាវដែលបានកើតឡើងទៅលើជនសាមញ្ញនៅកម្ពុជាក្នុងអំឡុងពេលនោះ។
VOA៖ បាទ! វាជារឿងគួរឲ្យសោកស្តាយណាស់សម្រាប់សង្គមខ្មែរ។ ខ្ញុំយល់ថា គ្រួសារជនជាតិខ្មែរភាគច្រើនមានអារម្មណ៍បែបនេះដែរ ដែលសង្ឃឹមថា មនុស្សជាទីស្រឡាញ់របស់ពួកគេនឹងអាចវិលមករកពួកគេវិញនាថ្ងៃណាមួយ។ គ្រួសាររបស់ខ្ញុំក៏បានជួបប្រទះការបាត់បង់ដូចគ្នានេះដែរ។ ឳពុកមារបស់ខ្ញុំដែលជាគ្រូបង្រៀនគណិតវិទ្យានៅវិទ្យាល័យនាទីរួមខេត្តកំពង់ឆ្នាំង និងក្រុមគ្រួសារក៏បានបាត់ដំណឹងសូន្យឈឹងចាប់តាំងពីពេលដែលខ្មែរក្រហមចូលកាន់អំណាច។ លោកយាយ និងក្រុមគ្រួសាររបស់ខ្ញុំ តែងតែសង្ឃឹមថា ពួកគាត់នឹងអាចវិលត្រឡប់មករកយើងវិញនាថ្ងៃណាមួយមិនខាន។
លោក Robert Carmichael៖ រឿងរ៉ាវនេះគឺស្រដៀងទៅនឹងស្ថានភាពដទៃទៀតនៅជុំវិញពិភពលោក គឺទីកន្លែងដែលរឿងរ៉ាវដូច្នេះកើតមានឡើង មិនថា នៅអាមេរិកខាងត្បូង ឬអឺរ៉ុបទេ។ វាជាការធម្មតាសម្រាប់មនុស្សជាតិ។ ក្តីសង្ឃឹមថា មនុស្ស ដែលយើងគិតថាស្លាប់ នឹងវិលមកវិញនៅថ្ងៃណាមួយនោះ វាពិតជាមានការប៉ះពាល់ខ្លាំងណាស់។ វាពិតជាប៉ះពាល់ទៅលើផ្លូវចិត្ត ពីព្រោះតាមពិតទៅ អ្នកដឹងហើយថា ពួកគេទាំងនោះមិនអាចវិលត្រឡប់មកវិញឡើយ។ ក៏ប៉ុន្តែអ្នកនៅតែសង្ឃឹមថា ពួកគេនឹងវិលត្រឡប់មកវិញនៅថ្ងៃណាមួយជាមិនខាន។ ហើយសេចក្តីសង្ឃឹមនេះគឺគ្មានទីបញ្ចប់ទេ។ គ្មានផ្លូវណាមួយ ដែលអ្នកសុខចិត្តទទួលស្គាល់ថា មនុស្សរូបនោះពិតជាបានស្លាប់ពិតប្រាកដមែននោះទេ។ ហើយមនុស្សនោះពិតជាមិនអាចវិលត្រឡប់មកវិញទេ។ តែសេចក្តីរំពឹងទុកនៅតែមានជានិរន្តរ៍។
VOA៖ បាទ អរគុណ លោក រ៉ូប៊ើត! លោក Robert Carmichael គឺជាអ្នកនិពន្ធសៀវភៅដែលមានចំណងជើងថា "When the Clouds Fell from the Sky” ដែលនិយាយអំពីដំណើរជីវិតរបស់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា ដែលរស់នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម និងផលវិបាកដែលពួកគាត់ជួបប្រទះ បន្ទាប់ពីរបបនេះ។ ដូចអ្វីដែលលោកមានប្រសាសន៍ហើយថា ប្រជាជនខ្មែរមួយចំនួនអាចមានជំងឺផ្លូវចិត្តដោយការបាត់បង់មនុស្សជាទីស្រឡាញ់របស់ខ្លួន។ លើសនេះទៀត ពួកគេតែងតែសង្ឃឹមក្នុងចិត្តថាមនុស្សទាំងអស់នោះនឹងអាចវិលមករកពួកគេវិញ។ នេះជាបញ្ហាចិត្តសាស្ត្រដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយ ដែលអ្នកចិត្តសាស្រ្តហៅបញ្ហានេះថាជា «ការបាត់បង់ដែលមានភាពមិនច្បាស់លាស់ឬ (Ambiguous Loss)។ បាទ ដោយសារតែលោកជាអ្នកសារព័ត៌មានឲ្យវីអូអេភាសាអង់គ្លេស ហើយបានតាមដានសាលាកាត់ក្តី និងការកាត់ទោសខ្មែរក្រហមយ៉ាងជិតដិតផងនោះ តើលោកអាចនិយាយអំពីការវិវត្តថ្មីៗនៃអ.វ.ត.ក.បានទេ? ដូចជាសំណុំរឿង០០២ និងការចាប់ផ្តើមសំណុំរឿង០០២?
លោក Robert Carmichael៖ ខ្ញុំបានត្រឡប់មកភ្នំពេញវិញនៅឆ្នាំ២០០៩ ដើម្បីតាមដាន ជាពិសេសទៅលើសវនាការឌុច ដែលជាសំណុំរឿង០០១។ ហើយនោះជាសំណុំរឿងនៃអ.វ.ត.ក.គឺអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា ដែលខ្ញុំបានតាមដានយ៉ាងដិតដល់ជាងគេ ព្រោះថា នៅពេលដែលឈានដល់សំណុំរឿង០០២ ខ្ញុំមានពេលតិចតួចពេក ដោយសារតែខ្ញុំជាប់រវល់នឹងការសរសេរសៀវភៅ។ តែតាមពិត ខ្ញុំបានតាមដានសំណុំរឿង០០២ខ្លះដែរ។ ពិតហើយ ដូចដែលលោកបាននិយាយអម្បាញ់មិញអញ្ចឹងគឺថា មានចលនាទៅមុខក្នុងសំណុំរឿង០០៣ និង០០៤។ យើងត្រូវរង់ចាំមើល ថាតើរឿងទាំងនោះក្លាយទៅជាយ៉ាងណា? មានន័យថា នៅក្នុងសំណុំរឿង០០៣ មានជនជាប់ចោទខ្មែរក្រហម។ បាទទេ មិនទាន់មានជនជាប់ចោទនៅឡើយទេ។ គាត់មិនទាន់ត្រូវបានចោទប្រកាន់ជាផ្លូវការទេ។ ក៏ប៉ុន្តែមានមនុស្សម្នាក់ក្នុងសំណុំរឿង០០៣ ដែលនៅរស់នៅឡើយ។ តាមអ្វី ដែលតុលាការកំពុងធ្វើជាលក្ខណៈបច្ចេកទេស ពួកគេបានចោទប្រកាន់មនុស្សនេះរួចហើយ។ នេះមានន័យថា មេធាវីការពាររបស់គាត់អាចពិនិត្យមើលលើសំណុំឯកសារបាន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការចោទប្រកាន់ជាផ្លូវការកំពុងត្រូវរៀបចំឡើងជាបណ្តើរៗហើយ។ ហើយអ្វីដែលកើតឡើងចំពោះមនុស្សបីនាក់ក្នុងសំណុំរឿង០០៣ និង០០៤គឺថា ពួកគេត្រូវបានចោទប្រកាន់ពីបទឧក្រិដ្ឋដ៏គួរឲ្យរន្ធត់ ក៏ប៉ុន្តែពួកគេមិនទាន់ត្រូវបានចោទប្រកាន់នៅឡើយទេ។ អ្វីដែលអាចធ្វើបាននោះគឺការអនុញ្ញាតឲ្យមេធាវីការពារក្តីពិនិត្យមើលសំណុំឯកសារច្បាប់ រួចដាក់ពាក្យការពារកូនក្តីរបស់ខ្លួន ហើយបន្ទាប់មក ចៅក្រមស៊ើបអង្កេតនឹងផ្តល់អនុសាសន៍ថា តើនឹងមានការកាត់សេចក្តី ឬត្រូវទម្លាក់ការចោទប្រកាន់នោះចោលវិញ។ នេះជាអ្វីដែលកំពុងដំណើរការ។ ក្នុងសំណុំរឿងរបស់ឌុច សម្រាប់ខ្ញុំ វាជាសំណុំរឿងដ៏គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍មួយ ហើយខ្ញុំគិតថា បណ្តាញផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានក៏យល់ឃើញដូច្នោះដែរព្រោះថា នេះជាកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមទីមួយ ដែលត្រូវបានចូលរួមក្នុងការជំនុំជម្រះក្តី។ ចំពោះប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ ដូចដែលលោក និងខ្ញុំបានដឹងហើយថា ពួកគេចូលចិត្តរឿងដែលធ្វើដំបូងគេ រឿងដែលធំ រឿងដែលតូចហើយអាក្រក់។ នោះហើយជារឿងដែលអ្នកសារព័ត៌មានខំស្វែងរក។ ការចេញទៅយកព័ត៌មានអំពីការកាត់ទោសឌុច ក្នុងពេលពីរបីថ្ងៃដំបូងមានអ្នកយកព័ត៌មានជាច្រើនមកពីបរទេស ដូចជា BBC, Al Jazeera, CNN ហើយមានអ្នកមកយកព័ត៌មានតែពីរបីថ្ងៃប៉ុណ្ណោះហើយក៏បាត់អស់ទៅវិញទៅ។ ដូច្នេះមានតែអ្នកកាសែតក្នុងស្រុក ដូចជាលោក ដូចជាខ្ញុំ និងមនុស្សដែលរស់នៅទីនេះប៉ុណ្ណោះទេ ដែលជាអ្នកប្រមូលព័ត៌មាន ហើយចុងក្រោយសរសេរអំពីរឿងទាំងនោះ។ បើទោះណាជាយើងកំពុងតែសរសេរព័ត៌មានសម្រាប់ទស្សនិកជនអន្តរជាតិក៏ដោយ ក៏ការចាប់អារម្មណ៍របស់ពួកគេមានតែមួយឆាវ ហើយបាត់ទៅវិញអស់។ ដូច្នេះ ការកាត់ទោសឌុចមិនសូវមានគេដឹងឮច្រើនទេ នៅកម្រិតអន្តរជាតិ ហើយនោះជាករណី ឬស្ថានភាពដែលកើតមានឡើងក្នុងសំណុំរឿង០០២ផងដែរ និងសំណុំរឿងផ្សេងៗទៀត គឺថារឿងរ៉ាវដែលកើតមានឡើងនៅទីនោះ មិនត្រូវបានសារព័ត៌មានអន្តរជាតិធ្វើសេចក្តីរាយការណ៍ទេ។
រឿងទាំងនោះត្រូវបានរាយការណ៍ដោយសារព័ត៌មានក្នុងស្រុក ដែលនោះគឺជារឿងដ៏ល្អមួយ។ តែខ្ញុំស្រងាកចិត្ត ពីព្រោះវាគួរឲ្យខ្មាស់អៀនណាស់ ដោយសារគេមានការចាប់អារម្មណ៍ដ៏តិចតួចចំពោះអ្វីដែលជារឿងដ៏មានសារៈសំខាន់នៅក្នុងសតវត្សទី២០ ក្នុងពិភពលោកនេះ។ បើយើងក្រឡេកទៅមើលការរាយការណ៍ព័ត៌មានអំពីរឿងទាំងនេះដោយអន្តរជាតិវិញនោះ អ្នកហាក់ដូចជាត្រូវបានគេបង្ខំឲ្យគិតថា រឿងទាំងនោះជារឿងសំខាន់ តែតាមពិតទៅវាជារឿងសំខាន់មែន។ ដូច្នេះ បើយើងត្រឡប់ទៅកាន់សំណួរ ថាតើហេតុអ្វីបានជាខ្ញុំសរសេរសៀវភៅនេះ គឺដោយសារតែខ្ញុំគិតថា សារនេះត្រូវតែបញ្ចេញឲ្យគេដឹង។ មនុស្សគួរតែបានដឹងថា មានអ្វីកើតឡើងនៅទីនេះ ហើយហេតុអ្វីបានជារឿងបែបនេះកើតមានឡើង។ សំណួរដែលសំខាន់ជាងគេគឺថា ហេតុអ្វីបានជារឿងទាំងនោះកើតមានឡើង? ដូច្នេះ នៅពេលដែលយើងដឹងអំពីមូលហេតុនៃរឿងទាំងនេះ ពេលនោះយើងអាចចាត់វិធានការបាន សម្រាប់សង្គមមនុស្សនៅទូទាំងពិភពលោក នៅពេលដែលយើងឃើញថា រឿងរ៉ាវកំពុងតែដើរខុសទិសដៅ ដូចជាអ្វីដែលបានកើតឡើងក្រោមរបបខ្មែរក្រហម ដែលជារបបផ្តាច់ការមួយ មានមេដឹកនាំឆ្កួត ហើយបុគ្គលម្នាក់ៗគ្មានតម្លៃអ្វីទាល់តែសោះ និងអ្វីៗជារបស់សមូហភាព អ្វីៗដែលមានប្រយោជន៍ចេញពីមនុស្សម្នាក់ៗគឺការបំពេញការងារ ហើយបើគេគិតថា យើងជាសត្រូវនោះ គេនឹងសម្លាប់យើងភ្លាម។ នេះជាការផ្លាស់ប្តូរទាំងស្រុង គឺនៅក្នុងដំណាក់កាលងាកចេញពីការចេះអត់ឱន ឆ្ពោះទៅរកការមិនអត់ឱន។ ហើយសង្គមទាំងអស់មានដំណាក់កាល និងការផ្លាស់ប្តូរបែបនេះ។ ដូច្នេះហើយ យើងនឹងអាចដឹងថា សង្គមនោះកំពុងដើរក្នុងទិសដៅខុស។ យើងអាចរៀនសូត្រពីអ្វីដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយយើងអាចធានាដើម្បីកុំឲ្យរឿងបែបនេះអាចកើតឡើងនៅកន្លែងផ្សេងទៀតបាន។
VOA៖ បាទ ជាការណ៍ពិតមែន នៅពេលដែលតុលាការប្រកាសសាលក្រមសំណុំរឿង០០១ របស់ឌុច នោះ គឺមានអ្នកចូលរួមជាច្រើន រួមទាំងបណ្តាញព័ត៌មានអន្តរជាតិជាច្រើនទៀតផង។ ក៏ប៉ុន្តែពេលដែលមានការប្រកាសសាលក្រមសំណុំរឿង០០២ វគ្គ១ ពេលនោះខ្ញុំធ្វើការសម្របសម្រួលឲ្យក្រុមអ្នកយកព័ត៌មានរបស់កាសែតអាមេរិកាំង The New York Times នាឆ្នាំ២០១៤នោះគឺមានអ្នកចូលរួមតិចជាងមុនឆ្ងាយណាស់ ហើយប្រជាជនចូលរួមហាក់ដូចជាមានតិចជាងមុន។ តើសាលាក្តីអាចជួយផ្សះផ្សាការខូចខាតពីអតីតកាល និងកាត់បន្ថយភាពឈឺចាប់របស់ប្រជាជនបានកម្រិតណាដែរ?
លោក Robert Carmichael៖ ខ្ញុំគិតថា វាអាស្រ័យលើបុគ្គលម្នាក់ៗ។ ខ្ញុំគិតថា រឿងខ្មែរក្រហមនេះ ទីមួយខ្ញុំគឺជាជនជាតិអាហ្វ្រិកខាងត្បូង។ បាទ ជាជនជាតិអាហ្វ្រិកខាងត្បូងស្បែកស។ យើងធ្លាប់មានរដ្ឋាភិបាលអាផាថេត (apartheid government) ដែលសង្កត់សង្កិតជនស្បែកខ្មៅភាគច្រើន ហើយនៅពេលដែលរបបនោះត្រូវបានផ្តួលរំលំកាលពីប្រហែល២០ឆ្នាំមុន ប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូងបានបង្កើតឲ្យមានអ្វីដែលគេហៅថា «គណៈកម្មការស្វែងរកការណ៍ពិត និងការផ្សះផ្សា»។ ហើយគោលបំណងនៃការបង្កើតគណៈកម្មការនោះ គឺដើម្បីស្រាវជ្រាវអំពីបទឧក្រិដ្ឋទាំងឡាយ ដែលបានកើតឡើងក្នុងអំឡុងនៃសម័យកាលដែលមានការសង្កត់សង្កិន ហើយព្យាយាមធ្វើឲ្យប្រជាជនយល់ដឹងការណ៍ពិតអំពីអ្វីដែលបានកើតឡើង។ ធ្វើដូច្នេះ គឺធ្វើឲ្យក្រុមម្ខាងទៀត អាចមានការផ្សះផ្សា ឲ្យពួកគេអាចខិតជិតចូលគ្នាជាងមុនបាន។ ការងារនោះវាខុសគ្នាឆ្ងាយណាស់ពីដំណើរការតាមផ្លូវច្បាប់។ ដូច្នេះអ្វីដែលយើងមានចំពោះខ្មែរក្រហម នៅអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា គឺយើងមានដំណើរការតុលាការ ហើយការងាររបស់តុលាការមិនមែនអំពីរឿងផ្សះផ្សាទេ។ ខ្ញុំគិតថា មានការយល់ខុសខ្លះទាក់ទងនឹងអ្វីដែលតុលាការត្រូវធ្វើ។ ការងាររបស់សាលាក្តី ការងាររបស់ចៅក្រមគឺស្វែងរកភស្តុតាងប្រឆាំងនឹងជនជាប់ចោទមួយចំនួនតូច ដើម្បីសម្រេចថា តើជនជាប់ចោទទាំងនោះមានកំហុសឬអត់។ ហើយប្រសិនបើពួកគេមានកំហុស តុលាការនឹងកំណត់ការដាក់ទោស។ វាមិនជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងផ្សះផ្សាទេ។ នេះមិនមែនមានន័យថា ការផ្សះផ្សាមិនអាចកើតមានចេញពីការកាត់ក្តីនេះទេ។ ខ្ញុំចង់និយាយថា ឧទាហរណ៍ ក្នុងករណីម៉ាទីន និងនាងនារី ក៏ដូចជាដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណីផ្សេងទៀតក្នុងសំណុំរឿងឌុច ជាដើមដែរ ដែលនៅចុងបញ្ចប់ប្រហែល៩០ នាក់នោះ វាមានករណីខ្លះដែលថា មនុស្សមួយចំនួនហាក់បីដូចជាត្រូវបានគេដកអម្រែកអតីតកាលចេញ ឬទម្ងន់ដ៏ធ្ងន់ក្នុងអំឡុងពេលនោះត្រូវបានគេដកចេញខ្លះ។ តែខ្ញុំគិតថា វាមានសារៈសំខាន់ណាស់ដែលយើងត្រូវតែបញ្ជាក់ឲ្យច្បាស់ថា ដំណើរការរបស់តុលាការមិនពាក់ព័ន្ធទៅនឹងការផ្សះផ្សាទេ។
ការផ្សះផ្សាគឺជាដំណើរការផ្សេងគ្នាពីតុលាការ។ តាមគំនិតខ្ញុំ ដំណើរការនោះមិនមានទេនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងកម្រិតមួយដែលវាគួរតែត្រូវបានធ្វើ។ មានតែអង្គការមួយចំនួនតូចប៉ុណ្ណោះដែលធ្វើរឿងនេះ។ តាមដែលខ្ញុំដឹង គ្មានលុយចេញពីរដ្ឋាភិបាលសោះដែលត្រូវបានចំណាយទៅលើរឿងនេះ សូម្បីតែបន្តិចក៏គ្មាន ដែលខ្ញុំគិតថា ពិតជាការបាត់បង់ឱកាសដ៏ល្អមួយ។ ហើយនេះពិតជាគួរឲ្យខកចិត្តណាស់ ព្រោះថា រឿងផ្សះផ្សានេះជារឿងដែលត្រូវការដ៏ចាំបាច់ណាស់។ ដូចដែលប្រជាជនកម្ពុជាបានដឹងហើយថា ពួកគេនឹងរស់នៅជិតមនុស្សដែលបានប្រព្រឹត្តអំពើដ៏គួរឲ្យរន្ធត់ជាច្រើន ឬមនុស្ស ដែលបានប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់ ឬមនុស្សដែលពួកគេគិតថា ធ្លាប់បានប្រព្រឹត្តអំពើយង់ឃ្នងក្នុងសម័យនោះ។ ហើយមនុស្សទាំងនោះមិននិយាយរកគ្នាអស់ជាច្រើនទសវត្សរ៍មកហើយ។ ដូច្នេះ ការប្រេះឆានេះនៅតែមានបន្ត ហើយមានអង្គការមួយចំនួនដូចជា «ក្តីករុណា» ជាអង្គការតែមួយគត់ក្នុងចំណោមអង្គការដ៏តិចតួច ដែលកំពុងធ្វើការលើរឿងនេះ ដោយបានទៅជួបពួកគេដើម្បីធ្វើឲ្យមានការផ្សះផ្សា។ តែគ្មានអ្វីប្រែប្រួលទេនៅកម្រិតមូលដ្ឋាន ដែលការផ្សះផ្សាមួយកម្រិតគួរតែកើតមានឡើងក្នុងកម្រិតមូលដ្ឋានរវាងមនុស្សក្នុងភូមិដូចគ្នា ឬក្នុងភូមិជាប់គ្នា។ គេត្រូវព្យាយាមប្រមូលពួកគេមកជួបជុំគ្នា ព្យាយាមបង្ហាញពួកគេឲ្យឃើញថា បុរសម្នាក់នេះបានចាប់យកឪពុករបស់អ្នកទៅសម្លាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នករស់រានមានជីវិត ក្រុមគ្រួសាររបស់ជនរងគ្រោះ យ៉ាងហោចណាស់មានឱកាសស្តាប់ជនដៃដល់ ហើយឲ្យគាត់ពន្យល់មូលហេតុដែលគាត់បានធ្វើរឿងទាំងនោះ គឺថា តើគាត់បានចូលរួមបែបណា? តើគាត់មានអារម្មណ៍យ៉ាងដូចម្តេចសព្វថ្ងៃនេះ? ហើយបើសិនជាគាត់មិននិយាយទេ នោះគ្មានផ្លូវរកចម្លើយបានទេ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំគិតថា ដំណើរការផ្សះផ្សាជារឿងដាច់ដោយឡែកមួយ។ វាមានសារៈសំខាន់ណាស់ តែជាអកុសល ជាទូទៅការផ្សះផ្សាមិនបានប្រព្រឹត្តធ្វើទេ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
VOA៖ ចុះចំណែកបញ្ហាផ្លូវចិត្តក្នុងប្រទេសកម្ពុជាវិញ តើលោកមានឃើញរដ្ឋាភិបាល ឬក៏ដៃគូអង្គការណាបានជួយធ្វើកិច្ចការនៅក្នុងបញ្ហានេះដែរទេ?
លោក Robert Carmichael៖ គ្មានជំនួយទាល់តែសោះ។ នេះខ្ញុំចង់និយាយសំដៅទៅលើថវិកាសម្រាប់សុខភាពក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ទោះបីប្រទេសនេះក្រីក្រក៏ដោយ ក៏លុយយ៉ាងច្រើនត្រូវបានមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលលួច។ នេះជាប្រទេសដែលមានអំពើពុករលួយច្រើនជាងគេមួយលើពិភពលោក។ ចំពោះខ្ញុំ វាមិនសមហេតុផលទាល់តែសោះដែលថា ប្រទេសនេះគ្មានលុយសម្រាប់សុខភាពផ្លូវចិត្ត។ ហើយសុខភាពផ្លូវចិត្តនេះជាសេចក្តីត្រូវការចាំបាច់ណាស់។ សូម្បីតែកាលពីប៉ុន្មានឆ្នាំមុន តាមដែលខ្ញុំនៅចាំ ប្រហែលជាប្រាំឆ្នាំមុន ខ្ញុំធ្លាប់បានអានខ្ទង់ថវិកាសម្រាប់សុខភាពផ្លូវចិត្ត ដែលមានតែ ៣ ឬ៤ម៉ឺនដុល្លារប៉ុណ្ណោះ សម្រាប់ចំណាយទូទាំងប្រទេសក្នុងមួយឆ្នាំ។ ចំនួននេះមិនអាចទទួលបានទេ។ ខ្ញុំចង់និយាយថា មានមន្ត្រីជាច្រើនដែលជិះឡានម៉ាក Range Rover មានតម្លៃ១៥ម៉ឺនដុល្លារ។ នេះបញ្ជាក់ថា ពិតជាមានលុយ។ កម្ពុជាពិតជាមានលុយ។
ហើយសម្រាប់ខ្លួនខ្ញុំផ្ទាល់ ជាការគួរឲ្យខឹងខ្លាំងណាស់ដែលកម្មវិធីសុខភាពផ្លូវចិត្តនៅមានតិចតួចបំផុតក្នុងប្រទេសមួយ ដែលមានការខ្ទេចខ្ទាំផ្លូវចិត្ត និងមានជំងឺបាក់ស្បាតយ៉ាងខ្លាំង។ មនុស្សច្រើនណាស់ដែលបានឃើញរឿងរ៉ាវដ៏សែនរន្ធត់ ឬបានចូលរួមក្នុងរឿងដ៏គួរឲ្យរន្ធត់ទាំងនោះ គឺអំពើហិង្សាទាំងនោះហើយដែលបានធ្វើឲ្យមានការខ្ទេចខ្ទាំដល់អ្នកប្រព្រឹត្តអំពើហិង្សា គឺជនដៃដល់ ក៏ដូចជាជនរងគ្រោះដែរ។ វាជាការមិនល្អទាល់តែសោះដែលថា គ្មានថវិកាសម្រាប់បញ្ហានេះ។ សព្វថ្ងៃ មានថវិកាហូរចូលទៅក្នុងរឿងនេះច្រើនជាងមុន ក៏ប៉ុន្តែវានៅតែមានចំនួនដ៏តិចតួចណាស់។ ហើយយើងដឹងថា ឥឡូវនេះបញ្ហាជាច្រើនកំពុងត្រូវគេទុកសម្រាប់អនាគត ពីព្រោះយើងបានដឹងពីអ្នកចិត្តសាស្ត្រថា ការខ្ទេចខ្ទាំនេះនឹងនៅបន្តមានជាច្រើនជំនាន់ទៅថ្ងៃមុខ។ ដូច្នេះ អ្វីដែលឪពុកម្តាយ មនុស្ស និងជីដូន ជីតាដែលបានឆ្លងកាត់សម័យខ្មែរក្រហមបានឃើញព្រឹត្តិការណ៍អាក្រក់ទាំងនោះ នឹងបញ្ជូនបន្តទៅកាន់មនុស្សជំនាន់ក្រោយ ហើយឆ្លងទៅមនុស្សជំនាន់ក្រោយ ទាក់ទិននឹងអាកប្បកិរិយាមនុស្ស ទាក់ទិននឹងរបៀបដែលពួកគេដោះស្រាយស្ថានភាពដ៏គួរឲ្យតប់ប្រមល់។ ដូច្នេះ ការដែលយើងមិនដោះស្រាយបញ្ហាទាំងនោះ គឺហាក់ដូចជាការគរទុកបញ្ហាទាំងនោះសម្រាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយដូច្នោះដែរ។ ខ្ញុំជាមនុស្សម្នាក់ដែរ ដែលចង់ឃើញថវិកាបន្ថែមច្រើនទៀតដើម្បីចំណាយក្នុងបញ្ហាសុខភាពផ្លូវចិត្ត នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងចំណាយក្នុងកិច្ចការផ្សះផ្សា ពីព្រោះថា នេះគឺជាវិធីដែលយើងកសាងសង្គមយើងឡើងវិញ ហើយនឹងការធ្វើឲ្យមានការជាសះស្បើយមួយកម្រិតឡើងវិញ។ សាលាក្តីមិនអាចធ្វើរឿងដូច្នោះបានទេ។ នេះមិនមែនជាតួនាទីរបស់តុលាការទេ។
VOA៖ នេះគឺជារឿងគួរឲ្យសោកស្តាយមួយដែលមិនមានអ្នកជួយឧបត្ថម្ភរឿងនេះ ព្រោះវាជារឿងសំខាន់មួយដែលអាចប៉ះពាល់ដល់សង្គមជាតិទាំងមូល ហើយយើងសង្ឃឹមថា រដ្ឋាភិបាលរួមទាំងអង្គការនឹងគិតគូរពីរឿងនេះ។
លោក Robert Carmichael៖ បាទ! ខ្ញុំចង់និយាយថា រដ្ឋាភិបាលគួរតែផ្តល់ថវិកាចំពោះរឿងនេះ។ វាជារឿងរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា។ យើងបានដឹងច្បាស់ណាស់ហើយថា មានលុយច្រើនណាស់ ដែលត្រូវបានគេលួច។ គេគួរតែលួចយកលុយតិចជាងនេះ ដើម្បីទុកលុយខ្លះសម្រាប់យកទៅចំណាយក្នុងការពង្រឹងវិស័យសុខាភិបាល សុខភាពផ្លូវចិត្ត និងការអប់រំ។ ប្រទេសកម្ពុជាមានបញ្ហាសង្គមគ្រប់បែបយ៉ាង ដែលត្រូវការថវិកាច្រើនជាងសព្វថ្ងៃ ហើយក្នុងរយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំកន្លងមកនេះ រដ្ឋាភិបាលគិតថា គឺសហគមន៍អន្តរជាតិអាចជួយនៅក្នុងរឿងនេះ។ ខ្ញុំគិតថា សហគមន៍អន្តរជាតិហាក់ដូចជាធុញថប់ខ្លះហើយ ដែលត្រូវផ្តល់ជំនួយស្ទើរគ្រប់ផ្នែកទៅឲ្យប្រទេសនេះ។ ពលរដ្ឋខ្មែរទាំងនេះគឺជាប្រជាជនផ្ទាល់របស់រដ្ឋាភិបាល។ តាមគំនិតរបស់ខ្ញុំ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគួរតែថែរក្សាប្រជាជនរបស់ខ្លួនឲ្យបានច្រើនជាងដូចដែលប្រជាជនកំពុងទទួលបានសព្វថ្ងៃនេះ។
VOA៖ បាទ ជាចុងក្រោយ តើលោកនឹងបោះពុម្ពសៀវភៅមួយផ្សេងទៀតទេ?
លោក Robert Carmichael៖ ខ្ញុំនឹងមិនសរសេរសៀវភៅទីពីរអំពីសាលាក្តីខ្មែរក្រហមទៀតទេ។ និយាយឲ្យស្មោះទៅ ការសរសេរសៀវភៅមួយក្បាលនេះពិតជាធ្វើឲ្យខ្សោះក្នុងអារម្មណ៍ខ្ញុំខ្លាំងណាស់ ពីព្រោះខ្ញុំបានធ្វើបទសម្ភាសន៍ជាមួយមនុស្សជាច្រើននាក់ ដែលមានរឿងរ៉ាវដ៏គួរឲ្យរន្ធត់ចិត្ត ដែលខ្ញុំមានការលំបាកក្នុងការទទួលយកដោយស្ងប់ចិត្ត។ ដូច្នេះ ក្នុងសៀវភៅបន្ទាប់របស់ខ្ញុំ ខ្ញុំនឹងសរសេរសៀវភៅមួយទៀត ជារឿងប្រលោមលោក។ រឿងដែលខ្ញុំបានសរសេរហើយនេះគឺជារឿងពិត។ អ្វីៗទាំងអស់ជាការណ៍ពិត។ លើកក្រោយជារឿងប្រឌិត។ តែសៀវភៅនោះនឹងមិនអាចចេញក្នុងពេលឆាប់ៗនេះទេ។ ខ្ញុំចង់និយាយថា ខ្ញុំនឹងត្រឡប់ទៅធ្វើការក្នុងវិស័យសារព័ត៌មានវិញ។ ដូចដែលលោកបានដឹងហើយថា ខ្ញុំរាយការណ៍ឲ្យវីអូអេផ្នែកផ្សាយភាសាអង់គ្លេស។ ខ្ញុំផលិតរឿងសម្រាប់វិទ្យុ និងទូរទស្សន៍នៅក្រៅប្រទេសកម្ពុជា។ ខ្ញុំបានវិលមកធ្វើការក្នុងវិស័យសារព័ត៌មានវិញ ដែលជាការងារខ្ញុំបានទុកចោលមួយរយៈ ដោយសារតែជាប់រវល់សរសេរសៀវភៅមួយនេះឯង។ ដូច្នេះ ខ្ញុំចំណាយពេលដែលនៅសេសសល់ក្នុងឆ្នាំនេះ ដើម្បីបម្រើការក្នុងវិស័យសារព័ត៌មាន ធ្វើសេចក្តីរាយការណ៍អំពីបញ្ហាជាច្រើនដែលប៉ះពាល់ដល់ប្រទេសកម្ពុជា ដែលរួមបញ្ចូលទាំងការផ្សះផ្សា សុខភាព សុខភាពផ្លូវចិត្ត រឿងនយោបាយ រឿងសេដ្ឋកិច្ច និងរឿងគ្រប់យ៉ាងដែលយើងទាំងអស់គ្នាតែងតែរាយការណ៍ជាប្រចាំ។
VOA៖ លោក រ៉ូប៊ើត ខាម៉ៃខល បានចងក្រង និងចេញផ្សាយសៀវភៅមួយជាភាសាអង់គ្លេស អំពីរបបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហម រួមទាំងផលវិបាកក្រោយពីរបបឧក្រិដ្ឋនេះ និងការកាត់ទោសមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម។ សៀវភៅនេះមានចំណងជើងជាភាសាអង់គ្លេស “When Clouds Fell from the Sky” ឬដែលខ្ញុំសុំបកប្រែក្រៅផ្លូវការជាភាសាខ្មែរថា «ពេលដែលពពកធ្លាក់ពីលើមេឃ»។ លោក រ៉ូប៊ឺត ខាម៉ៃខល (Robert Carmichael) គឺជាអ្នកសារព័ត៌មានយ៉ាងសកម្មមួយរូបដែលបានតាមដានប្រវត្តិរឿងរ៉ាវ ការកាត់ទោសពួកខ្មែរក្រហម។ បាទ សូមអរគុណលោក Robert សម្រាប់ពេលវេលាដ៏មានតម្លៃរបស់លោក។
លោក Robert Carmichael៖ បាទ! សូមអរគុណ ដែលបានអញ្ជើញខ្ញុំមកទីនេះ៕
