កាលពីព្រឹកថ្ងៃអាទិត្យទី២៣ ខែតុលា គណបក្សប្រឆាំង បានប្រារព្ធពិធីរំឭកថ្ងៃចុះកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុង ប៉ារីសថ្ងៃទី ២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ នៅឯទីស្នាក់កណ្តាលរបស់គណបក្ស នៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។ក្រុមអ្នកតំណាងរាស្ត្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានប្រាប់ក្រុមអ្នកគាំទ្រគណបក្សប្រឆាំងរាប់រយនាក់ថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពដែលមានលក្ខណៈប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ នៅតែមានសុពលភាពក្នុងការការពារប្រទេសកម្ពុជាពីការរំលោភបំពានបូរណភាពទឹកដី និងអធិបតេយ្យភាពកម្ពុជា។
ក្រុមអ្នកតំណាងរាស្ត្រនៃគណបក្សប្រឆាំង បានស្នើឲ្យរដ្ឋាភិបាល គោរពខ្លឹមសារដើមនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសថ្ងៃទី ២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ ដែលបានផ្តល់តម្លៃដល់ការកសាងនីតិរដ្ឋ ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងការអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅប្រទេសកម្ពុជា។
ថ្លែងនៅក្នុងពិធីរំឭកខួប២៥ឆ្នាំ នៃការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស ដែលបានរៀបចំឡើងនៅឯទីស្នាក់កណ្តាលគណបក្សសង្គ្រោះជាតិកាលពីព្រឹកអាទិត្យ លោក កឹម សុខា ប្រធានស្តីទីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានថ្លែងបា្រប់ក្រុមអ្នកគាំទ្ររាប់រយនាក់ថា រដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ពុំទាន់អាចធ្វើឲ្យមានការគោរពច្បាប់ស្មើៗគ្នា គ្រាដែលសកម្មភាពរំលោភបំពានសិទ្ធិមនុស្សបានបន្តកើតឡើង ក្រោយការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងសនិ្តភាពទីក្រុងប៉ារីស អស់រយៈពេល ២៥ឆ្នាំមកនេះ។
«នីតិរដ្ឋទាល់តែអនុវត្តស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ អ្នកណាក៏ដោយ ឋានៈប៉ុណ្ណាក៏ដោយ បក្សណាក៏ដោយ ឲ្យតែខុស ត្រូវតែទទួលទោសតាមច្បាប់ដូចគ្នា អញ្ចឹងយើងស្វាគមន៍ ដល់ឥឡូវវាអត់ដូចគ្នា។ មែនទេ បងប្អូន?»។
ការលើកឡើងរបស់លោកកឹម សុខា អំពីនីតិរដ្ឋនៅកម្ពុជា បានធ្វើឡើង នៅចំពេលលោក និងក្រុមមន្ត្រី ក៏ដូចជាសកម្មជននយោបាយគណបក្សប្រឆាំងមិនតិចជាង១៨នាក់ ត្រូវគេដឹងថា កំពុងរងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពីប្រព័ន្ធតុលាការ ដែលបានបង្កឲ្យមានវិបត្តិនយោបាយសារជាថ្មីនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
លោក កឹម សុខា អ្នកតំណាងរាស្ត្រមណ្ឌលខេត្តកំពង់ចាមបានស្នើឲ្យ អ្នកនយោបាយខ្មែរ បញ្ឈប់យករឿងបុគ្គលមកបង្កទំនាស់ ហើយផ្តើមគិតគូដល់ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងផ្តល់សេរីភាពដល់ប្រជារាស្ត្រខ្មែរក្នុងការប្រមូលផ្តុំសំដែងមតិ ដែលជាផ្នែកដ៏សំខាន់មួយ មានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា។
លោកបញ្ជាក់បន្ថែមថា ប្រទេសកម្ពុជា ពិតមានជាសន្តិភាព និងការអភិវឌ្ឍនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ តែប្រជារាស្ត្រខ្មែរបានរងការបណ្តេញចេញពីផ្ទះសម្បែង ហើយធនធានធម្មជាតិបានរងការបំផ្លាញយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។
កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងបារីស (Paris Peace Agreement) ថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ បានធ្វើឲ្យភាគី៤ ឈប់បាញ់គ្នា នាំឲ្យមានសន្តិភាព ធានាបូរណភាពដែនដី អធិបតេយ្យភាពជាតិ ការអភិវឌ្ឍជាដើមផងនោះ គឺជាស្នាព្រះហស្ថរបស់សម្តេចឪព្រះបាទនរោត្តម សីហនុ ដែលជាអ្នកផ្តួចផ្តើម។
លោកស្រី មូ សុខហួរ អ្នកតំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រឆាំងមណ្ឌលខេត្តបាត់ដំបង បានថ្លែងទៅកាន់ក្រុមអ្នកគាំទ្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិថា រដ្ឋាភិបាលកំពុងដឹកនាំប្រទេសដោយប្រាសចាកពីខ្លឹមសារដើមនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ពាក់ព័ន្ធនឹងការប្រើប្រាស់សិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិ។
«ការសម្លាប់អ្នកនយោបាយ សកម្មជនដីធ្លី អ្នកការពារបរិស្ថាន និងមេដឹកនាំសហជីព ព្រមទាំងការសម្លាប់អ្នកវិភាគឯករាជ្យ លោកបណ្ឌិត កែម ឡី នាពេលថ្មីៗនេះ នៅពុំទាន់រកឃើញឃាតករ ជាការបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ពីគោលការណ៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងនីតិរដ្ឋ ពុំទាន់ត្រូវបានអនុវត្តន៍»។
លោកស្រីបានបន្តថា រដ្ឋាភិបាលក៏មានភាពយឺតយ៉ាវក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាព្រំដែនជាមួយប្រទេសក្បែរខាង ហើយថារដ្ឋាភិបាលបានធ្វើឲ្យមានភាពស្របច្បាប់នៃសន្ធិសញ្ញាព្រំដែនមួយចំនួនដែលផ្ទុយពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស។
ក្រុមមន្ត្រីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ក៏បានធ្វើពិធីរំឭកដល់ការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសនេះផងដែរ ហើយបានអះអាងថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសលែងមានឥទ្ធិពលផ្លូវច្បាប់លើប្រទេសកម្ពុជាហើយ តែចាត់ទុកកិច្ចព្រមព្រៀងនេះថា ជាផែនទីចង្អុលផ្លូវ ហើយកម្ពុជាកំពុងដើរលើផ្លូវត្រូវស្របតាមកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលជាដៃគូចរចានយោបាយជាមួយ អតីតព្រះមហាក្សត្រខ្មែរព្រះបាទសម្តេចនរោត្តមសីហនុក្នុងការនាំកម្ពុជាទទួលបានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស បានថ្លែងកាលពីសប្តាហ៍មុន នៅឯខេត្តប៉ៃលិនថា រដ្ឋាភិបាលមិនបំភ្លេចកិច្ចព្រមព្រៀងនេះទេ ហើយបានព្រមានដល់អ្នកនយោបាយនានា មិនឲ្យធ្វើការបកស្រាយក្លែងបន្លំខ្លឹមសារនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ដែលបានក្លាយជារដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាទៅហើយនោះ។
«សង្ឃឹមថា អ្នកនយោបាយទាំងឡាយ បកស្រាយនៅព្រឹត្តការណ៍នេះឲ្យបានច្បាស់លាស់ ជាជាងការប្រើប្រាស់នូវបញ្ហាទាំងអស់នេះ ធ្វើជាការកេងចំណេញខាងនយោបាយ ដោយខ្វះការទទួលខុសត្រូវរហូតទៅដល់មានក្លែងបន្លំនូវខ្លឹមសារនៃកិច្ចព្រមព្រៀងប៉ារីស ដែលខ្លឹមសារនៃកិច្ចព្រមព្រៀងប៉ារីសនោះ បាននិងកំពុងក្លាយខ្លួនទៅជារដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជារួចស្រេចទៅហើយ»។
យ៉ាងណាក៏ដោយ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី មិនអធិប្បាយអំពីការអនុវត្តរបស់រដ្ឋាភិបាលទៅលើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពនេះទេ។ លោកបានអះអាងថា កិច្ចព្រមព្រៀងដដែលនេះ មិនបានជួយពន្លត់ភ្លើងសង្គ្រាមទាំងស្រុងនៅកម្ពុជាផងដែរ។ លោកបញ្ជាក់ថា សង្គ្រាមបានបញ្ចប់ទាំងស្រុង តាមរយៈការដាក់ចេញគោលនយោបាយឈ្នះៗរបស់លោក។
ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងពលរដ្ឋខ្មែរនៅក្រៅប្រទេស ក៏បានធ្វើការរំឭកឡើងវិញនៃការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងនេះផងដែរ ដោយពួកគេយល់ឃើញផ្សេងៗគ្នាថា រដ្ឋាភិបាលមិនបានអនុវត្តន៍ពេញលេញទៅតាមខ្លឹមសារនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះទេ ពាក់ព័ន្ធនឹងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ហើយថាកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ក៏នៅបន្តមានសុពលភាពដដែល។
ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលបានលើកឡើងថា ក្នុងការអនុវត្តកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសក្នុងឆ្នាំ២០១៦នេះ បញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស និងការអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យគឺនៅមិនទាន់មានភាពប្រសើរត្រឹមត្រូវនៅឡើយទេ។ លើសពីនេះ ភាពចម្រូងចម្រាសនៃការបង្កើតច្បាប់ថ្មីៗមួយចំនួនដែលប៉ះពាល់ដល់ឯករាជ្យភាពរបស់តុលាការ និងរឹតបន្តឹងការប្រមូលផ្តុំការសម្តែងមតិ អាចនឹងធ្វើឲ្យខូចដល់ដំណើរការកសាងសន្តិភាពពេញលេញក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
លោកសុខ ឥសាន អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជារបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន ប្រាប់ VOA កាលពីថ្ងៃអាទិត្យថា កិច្ចព្រមព្រៀងដែលកើតចេញពីការចូលរួមរបស់រដ្ឋាភិបាលមកពី១៨ប្រទេស បានអស់សុពលភាពតាំងពីឆ្នាំ ១៩៩៣មក គឺបន្ទាប់ពីកម្ពុជាបានទទួលរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី។
លោកថ្លែងថា រដ្ឋាភិបាលបានប្រឹងប្រែងកសាងប្រទេសដោយផ្អែកទៅលើស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងដែលបាននាំមកនូវការអភិវឌ្ឍដល់ប្រទេសកម្ពុជា។ លោកបន្តថា ក្រុមអ្នកនយោបាយគណបក្សប្រឆាំង មិនព្រមទទួលស្គាល់ភាពរីកចម្រើនជាវិជ្ជមានរបស់កម្ពុជានោះទេ ហើយតែងតែចោទប្រកាន់រដ្ឋាភិបាលថាបានគាបសង្កត់សិទ្ធិសេរីភាព ប្រជារាស្ត្រខ្មែរ ដែលផ្ទុយពីស្ថានភាពជាក់ស្តែង។
«ប្រជាពលរដ្ឋទាំងនគរគេទទួលស្គាល់ហើយ មូលហេតុអីបានជាបក្សប្រឆាំង មួយគ្រាប់ពីរគ្រាប់ហ្នឹង មិនទទួលស្គាល់ពីព្រោះគាត់ល្មើសច្បាប់ ហើយគាត់មិនទទួលស្គាល់ការណ៍ពិត ហើយមិនទទួលស្គាល់កំហុសរបស់គាត់ដែលល្មើសច្បាប់ហ្នឹងឯង ហើយចេះតែមកវាយតម្លៃថា រដ្ឋាភិបាលគាបសង្កត់គាត់រំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ដែលមានចែងក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀងប៉ារីសទៅវិញ អានេះហើយជាបញ្ហាមួយដែលមានការសោកស្តាយណាស់ ដែលគាត់ស្គាល់ការណ៍ពិតហើយ គាត់ធ្វើមិនយល់ការណ៍ពិតហ្នឹង»។
នៅក្នុងពិធីរំឭកកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសកាលពីថ្ងៃអាទិត្យកន្លងទៅ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ក៏បានបញ្ចេញឲ្យដឹងអំពីញ្ញត្តិរបស់ខ្លួន ដែលនឹងដាក់ជូនទៅប្រទេសហត្ថលេខីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស។ ញ្ញត្តិរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានលើកឡើងពីក្តីបារម្ភទាក់ទិនបញ្ហាមួយចំនួនរួមមានការបោះឆ្នោតដោយសេរីនិងយុត្តិធម៌ បញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស គោលការណ៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្ស និងនីតិរដ្ឋ។
ការធ្វើពិធីរំឭកកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព នៅទីស្នាក់កណ្តាលកណ្តាលគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនេះ កើតមានឡើងក្រោយពីអាជ្ញាធររាជធានីភ្នំពេញ បានបដិសេធមិនឲ្យក្រុមអ្នកតំណាងរាស្ត្រគណបក្សជំទាស់រៀបចំពិធីនេះនៅទីលានប្រជាធិបតេយ្យ។ ក្នុងអំឡុងពេលនៃការធ្វើពិធីរំឭកកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព នៅទីស្នាក់កណ្តាលកណ្តាលគណបក្សប្រឆាំង អាជ្ញាធរបានបិទកំណាត់ផ្លូវជាតិលេខ២មួយចំហៀង ហើយកងកម្លាំងប៉ូលីសរាប់សិបនាក់ត្រូវបានដាក់ពង្រាយនៅតាមផ្លូវភ្ជាប់មកកាន់ទីស្នាក់ការកណ្តាលគណបក្សជំទាស់ផងដែរ។
លោកមាស នី អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍសង្គមប្រាប់ VOAថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស នឹងនៅបន្តមានឥទ្ធិពលទៅលើសង្គមកម្ពុជាជានិច្ច ក្នុងកាលៈទេសៈដែលអ្នកនយោបាយខ្មែរ មិនទាន់អាចបង្កើតបានយន្តការរួមមួយក្នុងការធ្វើកិច្ចការបម្រើប្រយោជន៍ប្រជារាស្ត្រខ្មែរ។
«ហេតុអ្វីបានយើងថា អត់អាចបោះបង់ចោលបាន ព្រោះខ្មែរយើងអត់ទាន់មានឯកភាពជាតិទេ បើមានបួនក្រុមយើងឈ្លោះគ្នាទាំងបួនក្រុម បើមាន១០ក្រុម គឺយើងឈ្លោះគ្នាទាំង១០ក្រុម អត់ត្រូវគ្នាទេបាទ។ អញ្ចឹងដរាបណា ការឯកភាពផ្ទៃក្នុងហើយនិងទំនាស់ ដែលយើងមានដូចរាល់ថ្ងៃនេះ ខ្ញុំគិតថាខ្មែរ អត់អាចបោះបង់ចោលនូវស្អីដែលជាគោលការណ៍លក្ខខណ្ឌ ដែលបានចែង ឬក៏បានយល់ព្រមនៅក្នុងសន្និសីទទីក្រុងប៉ារីសបានទេ»។
កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីសថ្ងៃទី ២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលបំភ្លេចចោលម្តងរួចមកហើយ តែក្រោយកម្ពុជាចាប់ផ្តើមមានជម្លោះព្រំដែនជាមួយប្រទេសក្បែរខាងនិងក្រោយការសោយទិវង្គតរបស់ព្រះបរមរតនកោដ្ឋនរោត្តមសីហនុ រដ្ឋាភិបាលក៏បានធ្វើការរំឭកដល់កិច្ចព្រមព្រៀងនេះឡើងវិញ។ នេះបើយោងទៅតាមការបញ្ជាក់ពីអ្នកតាមដានស្ថានការណ៍នយោបាយកម្ពុជា រួមទាំងអ្នកគាំទ្រគណបក្សប្រឆាំង៕
